Teksten

Beeldend kunstenaar Halina Zalewska (1956, Polen) studeerde aan Akademia Sztuk Pieknych (Academy of Fine Arts) in Warszawa, Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam en Universiteit Utrecht. 
Het werk van Halina Zalewska is autonoom, meestal in projectvorm voor bepaalde locaties of in samenwerking met organisaties. Haar werk betrekt actuele gebeurtenissen en observaties van groepsprocessen in relatie tot geschiedenis en culturen. Daarbij onderzoekt ze de verschillen tussen de objectieve waarneming en persoonlijke interpretaties. Zij gebruikt in haar werk uiteenlopende media.
Halina Zalewska exposeerde o.a. in het Centraal Museum Utrecht, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Rijksmuseum Boerhaave Leiden, Universiteitsmuseum Utrecht en is verbonden met Galerie Sanaa. Zij werkte 20 jaar als freelance docent aan St. Joost, School of Art & Design in Breda en Den Bosch en was ook gastdocent op de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. 
______________________________________

BOEKPRESENTATIE ELEMENTAIRE LIJNEN HALINA ZALEWSKA
[Door Lydia van Oosten. Uitgesproken in Galerie Sanaa 28 januari 2023}
Dank je wel Halina voor de uitnodiging om jouw boek te mogen presenteren. Dit boek, Elementaire lijnen, omvat 40 jaar kunstenaarschap. Je zou denken dat wordt een Dikke van Dale, maar nee…
En dát tekent precies de kunstenaar die jij bent, bescheiden. En toch staat alles erin van die 40 jaar, compleet, compact zonder bla bla…
Je bent veel meer dan een tekenaar, je bent in Warschau opgeleid als beeldhouwer. Maar je volgde de lijn naar tekenaar. Een tekenaar in hart en nieren. Toch zie ik daar een hart van textiel. Je werkt met diverse materialen en technieken; textiel, keramiek, film/performance en papier natuurlijk, tekeningen, grafiek en collages.
De ruimte, de plek waar het werk komt is leidend voor je keuze van materiaal en techniek. Tekenen doe je het liefst op groot formaat. Zo tekende je hier in Sanaa in 2016 ter plekke een grote tekening, Dedicated, waarop te zien is hoe een jongen in Syrië uit een gebombardeerd huis kruipt. Jouw actie was een performance maar vooral een aanklacht tegen de oorlog in Syrië. Bezoekers kwamen regelmatig terug om het ontstaan van de tekening te volgen.
Ik vroeg me toen wel eens af of jij de lijnen volgde of dat de lijnen jouw hand volgden.
Behalve bescheidenheid is in dit boek te zien en te lezen hoe begaan je bent met de wereld om je heen, de mensen, de natuur. In de indrukwekkende serie Only silence uit 2017 waar drie van de 7 tekeningen achter dat muurtje hangen, zien we hoe Syrische vaders hun gewonde of dode kinderen uit het puin halen en wegdragen. Een ander voorbeeld is de serie Pressing matters die je in coronatijd maakte waarop de ICT-bedden als witte buitenaardse wezens figureren.
Niet alles hangt hier nu dus u begrijpt het al, u kunt niet zonder een boek naar huis gaan straks. Bovendien kost het maar 20 euro. Dan gaat u op reis door 40 jaar kunstenaarschap van Halina Zalewska.
Halina, naast jouw interesse in mens en natuur komt in dit boek nog een andere eigenschap naar voren en dat is jouw nieuwsgierigheid. Je bent nieuwsgierig naar wat de wetenschap ons leert. En je bent gefascineerd door het menselijk lichaam. Toen je in 2010 in museum Boerhaave exposeerde voegde je met je werk interventies toe aan de presentatie van de collectie geneeskunde. Het was daar een eldorado voor je, je voelde je als een vis in het water. De installatie met het hart was ook in Boerhaave te zien. Net als een muts waarop de hersenen zijn geborduurd.
Lijnen van hart naar hersenen, elementaire lijnen.
Voor Halina is wetenschap één kant van de hersenen en gevoel/creativiteit een andere kant. Uitsluitend een van beide is niet genoeg voor Zalewska, de ene helft kan niet zonder de andere. Startend vanuit de wetenschap, al observerend en waarnemend gaat ze op zoek naar maatschappelijke relevantie en ontstaat haar werk. Met haar fascinatie voor de wetenschap is het dan ook niet verwonderlijk dat we Poolse iconen als Marie Curie of Nicolaas Copernicus daar op de donkere achterwand aantreffen.
Tijdens je residence in het Tuinatelier van het K.F. Heinfonds in 2019 werkte je aan het project De stad als de lijnen van mijn hand. Je nodigde dierbare vrienden en bekenden uit in het atelier, ging met hen in gesprek en tekende vervolgens van ieder een portret. Die portretten waren een weerslag van de gevoerde gesprekken en van de lijn die jou met hem of haar verbond. Het was bijzonder om al die persoonlijk getinte portretten hier toen bij elkaar te zien hangen. En dat jouw generositeit -nog een belangrijke eigenschap van Halina- grenzeloos is, bleek wel uit jouw gebaar om je gesprekspartners bij de finissage van de tentoonstelling hun portret cadeau te geven.
Elementaire lijnen, de lijn is voor jou het woord dat het werk omvat. Je bent gefascineerd door scheikunde, je had het wel willen studeren, de elementaire deeltjes in de fysica die niet meer te delen zijn, zie jij als bouwstenen van de wereld. Toen een van je zoons op jonge leeftijd een huidoperatie kreeg zat jij regelmatig samen met hem en een microscoop boven de open wond om te zien hoe de cellen de wond ‘dichtbouwden’. Net zoals de miljoenen lijntjes waarmee jij veel van je tekeningen ‘opbouwt’, de streepjes, de lijnen die de tekening doen groeien.
Wat dit boek ook bijzonder maakt is dat je het in eigen beheer hebt uitgegeven, naast anderen ook teksten hebt geschreven en het ook hebt vormgegeven. Omdat je vanwege een fysieke beperking aan je arm minder kunt tekenen maar wel met de computer kunt werken besloot je het programma Adobe InDesign te gaan leren en zelf een boek te gaan maken.
Hier is het dan.
Toen ik je vroeg hoe het met jouw geldingsdrang zit in een wereld vol met kunstenaars keek je me verbijsterd aan en zei “die heb ik niet, ik heb het geprobeerd maar het is er niet. Maar ik ben wel een workaholic”. Voor wie maak je je werk vroeg ik toen. “Geen idee” zei je “maar het is noodzakelijk. Het draagt net als de elementaire deeltjes bij aan het geheel.
Ik nodig u allemaal uit om 40 jaar kunstenaarschap te bekijken in deze tentoonstelling. Maar zeker ook via het boek. Van een kunstenaar die naar mijn mening het beste getypeerd kan worden met de woorden gedrevenheid en vakmanschap.
Maar voor u dat gaat doen mag ik dit eerste exemplaar uitreiken aan een van je zonen, Kamil…

____________________________________
Pressing Matters solo expositie in Galerie Sanaa Utrecht
Een tekenproject met kleurpotloden op papier uit de eerste lock down periode, aan het begin van de pandemie, toen nog een onbekende virus Covid -19 de macht over de wereld kreeg. Lente 2020.

[tekst Berthe Schoonman – Galerie Sanaa, juni 2020]
Deze expositie is genoemd naar Zalewska’s nieuwste project met tekeningen uit de ‘coronatijd’, lente 2020. Deze ‘dringende zaken’ zal ieder van ons herkennen, we zijn allen door de pandemie geraakt en beleven dit op een eigen manier. 
Zalewska laat ook werk zien uit andere recente projecten zoals ‘Opgerolde dimensies’, het resultaat van haar residentie begin 2020 in het Atelier van Kloosterhotel Zin in Vught. Dit werd voor haar een indrukwekkende duik in een religieus verleden en een springlevende spiritualiteit, waarop ze beeldend overvloedig kon reageren.
Een belangrijk project voor Halina is ‘De stad als de lijnen van mijn hand’ uit 2019, uitgevoerd tijdens haar residentie in het Tuinatelier van de K. F. Hein Stichting in Utrecht. Ze volgde drie maanden haar persoonlijke verbindingen en lijnen met de stad, ontmoette haar dierbare vriendschappen uit de afgelopen 35 jaar en maakte tekeningen van deze ontmoetingen en gesprekken.
____________________________________________
Pressing Matters

[Fragment dagboek van Halina Zalewska]
2 april 2020
Het woord en het beeld ‘ic-bed’ spookt door mijn hoofd. Ik volg mijn kunstenaarsoog en gevoel. Ik onderzoek dit, voor mij tot nu toe, onbekende object en teken mijn eerste ic-bed, maagdelijk wit.
Dit wordt helaas de hoofdpersoon van dit werk, ook in mijn volgende tekeningen.
Op de eerste tekening zie je een gezin verdronken in verdriet rondom het lege witte bed. In plaats van kunst hangen op de muren grafieken van coronabesmettingen, ziekenhuisopnames en sterfgevallen. Aan het voeteneinde van het bed staat een nummer met datum. Tot vandaag, 2 april 2020, telde Nederland 1339 coronadoden.
7 april 2020
We beseffen dat er geen medicijn bestaat tegen het coronavirus. De ziekte kan ons allemaal treffen, rijk en arm. We zijn opeens allemaal gelijk. Voor mij is dit het onderwerp voor de volgende tekening. Ik situeer het witte ic-bed in een paleiskamer als symbool dat het coronavirus geen onderscheid maakt. De beademingsmachines en andere apparaten kronkelen beangstigend in het rond. Na vier dagen heb ik de tekening af, Nederland telt tot vandaag 2101 coronadoden.
19 april 2020
De hemel is ongekend blauw en zonder vliegtuigstrepen. De van verontreiniging bevrijdde natuur sprankelt van vreugde. We genieten van bedwelmende lentegeuren. We worden spontaan verstild, onthaast en raken bijna in trance door de rust. Gelukkig zetten de coronagrafieken ook een voorzichtige daling in. Ik werk aan een nieuwe tekening. Deze keer staat het witte ic-bed midden in de natuur en contrasteert pijnlijk met het gezonde groen rondom. De tekening is vandaag klaar. Tot vandaag zijn er in Nederland helaas 3684 coronadoden geteld.
29 april 2020
We mogen langzaam voorzichtig positief worden. We krijgen meer hoop maar stiekem hebben we helemaal genoeg van deze toestand! De flink aangedane economie schreeuwt en knelt aan alle kanten en er wordt flink over geldzaken geklaagd.
Ondertussen zien wij zoveel prachtige, creatieve livemuziek, ballet en kunst op onze smartphones langskomen, nieuwe cultuurschatten zijn geboren. Toch blijft de pijn van lege stoelen in theaters en concertzalen heftig. Gevoelsmatig wordt dit voor mij het thema voor de volgende tekening. Een ic-bed is de hoofdpersoon, de hoofdrolspeler op het toneel. Op de achtergrond gaapt de lege zaal van het oorspronkelijke Teatro La Scala in Milaan, de stad waar het coronavirus Europa voor het eerst aanviel. Vandaag, 29 april, is mijn tekening klaar. Het totale aantal coronaslachtoffers is nu opgelopen tot 4711.
Enough is enough, ik kan geen ic-bed meer zien! Gelukkig is de hoeveelheid zieken op de ic-afdelingen intussen verder aan het dalen. Het gaat de goede kant op maar het is onbekend wat ons nog te wachten staat…
___________________________________________
De stad als de lijnen van mijn hand.
[Tekst Berthe Schoonman, Galerie Sanaa Utrecht, 24 april 2019]
Het KF Hein tuinatelier als het hart van de stad.
De stad in de winter, zonder toeristen, is waar Halina de afgelopen maanden heeft rond gelopen.
Als afsluiting van jarenlang wonen in de Utrechtse binnenstad gaat Halina in gesprek met mensen die ze hier heeft ontmoet en die belangrijk zijn voor haar. De ontmoetingen in het tuinatelier zijn zonder vooropgezet doel. Voor Halina heeft dit project verschillende lagen – het gaat niet zozeer over het beeld, als over de ontmoeting het verwonderen/ verbazen. “ Ik weet het niet” zegt Halina vaak als ik haar spreek in deze periode. Ik zelf was ook een van haar gasten.
“Het bleek ook moeilijk om mensen die ik ken in beeld vast te leggen. Dat is ook het dilemma van de beeldend kunstenaar – het vastleggen. Uit die ontmoetingen komen schetsen voort. Het zijn uiteindelijk portretten geworden” – zegt Halina.
“De stad als de lijnen van mijn hand” is een citaat uit het boek De onzichtbare steden van Italo Calvino waarbij het gaat over imaginaire steden.
Bij Halina gaat het over de lijnen, letterlijk van het tekenen, van ruimtelijkheid en de nabijheid de lijnen van mijn hand – “ik heb jullie allemaal toegeëigend door jullie te tekenen” zegt ze.
Zo heeft Halina de lerares die haar Nederlands leerde en zelf blind is getekend omgeven door trillingen.
Een portret van tweede moeder Cecilia was er al eerder en is door Halina mee genomen naar het tuinatelier. Cecilia, zelf op leeftijd, paste de jas die Halina in een ander project heeft gemaakt waarop een embryo is geborduurd en Cecilia, moeder van 4 kinderen, ervoer zo dat ze in contact was met leven en dood.
Het portret van man met kind is van een vriend van Halina’s zoon, puur getekend, ook in de compositie, wit in de diagonaal, haast paradijselijkDeze man met kind is een tegenhanger van de serie Only silence, waar Halina eerder mannen levensgroot tekende die kinderen redden uit gebombardeerde steden in Syrië. Vorig jaar getoond in een werfkelder bij UtrechtDownUnder.
Zo weeft Halina zelf lijnen in haar werk.
Dan is er Laila, een vriendin – haar gezicht heeft een klassieke uitstraling. Hier is ze omringd door Griekse hoofden.
Koerdistan, een bevriende fotografe is nog niet af…
Voor Thomas, de illustrator heeft Halina zijn poppetjes gebruikt die we allemaal kennen, waarmee Halina haar waardering voor hem uit.
Anna is omgeven door films en rechts is het leeg, omdat het bij Anna en Halina in gesprekken gaat over minimaliseren.
Lydia wordt weergegeven als energie, verbinder van kunst in de stad.
Alex is aanwezig in verschillende schetsen, een oude vriend geliefd door Halina om zijn sterke uitspraken over kunst.
Een oude geliefde die Halina na tientallen jaren weer zag in het tuinatelier is een collage geworden, met een gezicht wat bij het tekenen veel is aangeraakt.
Er waren ook mensen waar Halina nog niet aan toe was gekomen.
Gisteren appte Halina me: Robbie is ook getekend, in een brandende Notre Dame – je begrijpt, die oude dierbare architectuur paste in alle heftigheid onmiddellijk bij Robbie, tekste ze.
En het past tegelijk ook bij Halina die tekent over wat haar ten diepste raakt.
Jullie hebben alles zojuist in het tuinatelier kunnen zien.
Voor Halina is dit project met bezoekers in het Tuinatelier heel waardevol gebleken.
Ik citeer Halina – “Het leven heeft altijd te maken met anderen, jij bent zelf te kleingeestig, alles is veel ruimer”.

In haar beelden heeft Halina de ontmoetingen vast gelegd met gevoel en liefde voor de mensen waar ze mee in contact is.
Daarmee creëert Halina nieuwe ruimtes.
Ik sluit af met een gedicht van een andere Poolse kunstenares Wislawa Szymborska.
Ik koos het gedicht Hier, omdat het gaat over niet-weten, maar ook over hier, dichtbij en over verwondering voor het alledaagse, over plekken waar je gesteld op raakt, en ze op jouw manier benoemen en over oorlogen en over ruimte.

Gedicht van Wislawa Szymborska
HIER
Ik weet niet waar nog meer,
Maar hier op aarde is genoeg van alles.
Hier maakt men stoelen van verdriet,
Schaartjes, violen, tederheid, transistors,
Stuwdammen, grappen, kopjes.
Misschien dat elders van alles meer is,
Alleen ontbreken daar om bepaalde redenen schilderijen,
Kinescopen, noedels, tranendoekjes.
Hier is een overvloed aan plekken met omgeving.
Op sommige kun je bijzonder gesteld raken,
Ze op jouw manier benoemen
En behoeden voor het kwade.
Misschien zijn elders soortgelijke plekken,
Alleen vindt niemand die mooi.
Misschien als nergens anders of zelden ergens
Heb je hier een eigen romp,
En daarbij de nodige attributen
Om bij kinderen van anderen die van jezelf te voegen.
En verder handen, benen en een verbaasd hoofd.
Onwetendheid is hier aldoor in de weer,
Telt voortdurend iets, vergelijkt, meet,
Trekt daaruit conclusies en wortels.
Ik weet het, ik weet wat je denkt.
Niets hier is blijvend,
Want voor eeuwig en altijd in de macht der elementen.
Maar zie – elementen raken snel vermoeid
En moeten soms lang rusten
Tot de volgende keer.
En ik weet wat je nog meer denkt.
Oorlogen, oorlogen,oorlogen.
Maar ook daartussen doen zich pauzes voor.
Geef acht- de mensen zijn slecht.
Plaats rust- de mensen zijn goed.
Op geef acht produceert men woestijnen.
Op plaats rust worden in het zweet des aanschijns huizen gebouwd
En raken snel bewoond.
Het leven op aarde is tamelijk goedkoop.
Voor dromen bijvoorbeeld betaal je geen cent.
Voor illusies- pas als je ze kwijt bent.
Voor het hebben van een lichaam –alleen met dat lichaam.
En alsof dat nog niet genoeg is
Draai je zonder kaartjes mee in een carrousel van planeten,
En samen met haar, zwart, in een storm van melkwegstelsels,
Door tijden zo duizelingwekkend,
Dat niets op aarde daar zelfs maar van trillen kan.
Want kijk maar eens goed:
De tafel staat waar hij stond,
Op de tafel ligt een briefje, zoals daar neergelegd,
Door het open raam een vleugje van enkel lucht,
En in de muren geen vervaarlijke spleten,
Waardoor je nergens heen zou kunnen waaien.
[Vertaald uit het Pools door Karol Lesman.
Gepubliceerd in 2009 ISBN 9789044515473]
________________________

De Stad als de lijnen van mijn hand 
Artist in residence project in het Tuinatelier
van het K.F. Hein Fonds Utrecht, van 1 februari tot 30 april 2019

Tijdens deze periode van 3 maanden schouw ik met mijn kunstenaarsoog terug op de jaren die ik in Utrecht heb gewoond. De stad inspireert mij. Ik hou van zijn langzame transformaties en zijn lange historie. Plotselinge spontaniteit en levendigheid maakt Utrecht uniek. Er lopen hier prachtige mensen rond die ik door de jaren heen heb mogen leren kennen, die mij dierbaar zijn en belangrijk voor mijn ontwikkeling. Ik neem nu de tijd om mijn persoonlijke verbindingen en lijnen te volgen die ik met verschillende mensen in de stad heb opgebouwd.
Ik nodig een aantal van hen uit om in het Tuinatelier met mij een uur door te brengen. Deze actie gebeurt zonder een van tevoren bedachte agenda of invulling en is al in zichzelf een vorm van kunst. Toch merk ik dat ieder bezoek mij inspireert om er beeldend op te reageren.
Er ontstaan in het Tuinatelier schetsen, tekeningen en ontwerpen die mogelijkheden bieden voor realisatie.
[Halina Zalewska, 2019]
________________________

‘DEDICATED’ in galerie Sanaa met Halina Zalewska en Peter Koole
[tekst van George Knight, 2016]
Galerie Sanaa toont in een dubbeltentoonstelling de scherpe blik van Halina Zalewska en Peter Koole. Deze twee kunstenaars staan met hun werk midden in de samenleving. Berthe Schoonman van Galerie Sanaa vindt het een uitdaging om dit werk te laten zien. ‘Dedicated’ is de titel. Die zegt veel tegelijk. Dat de kunstenaars toegewijd zijn aan hun werk en aan het onderwerp van hun werk. Er verknocht of zelfs verkleefd mee zijn. Want hun kunstenaarschap is een levenslange opdracht. De titel zegt ook dat de personen die ze beschrijven toegewijd zijn aan hun leven of werk. En dat op hun beurt beide kunstenaars samen met Schoonman hun werk opdragen aan iedereen die er geinteresseerd in is.

Halina Zalewska (1956) werd in Polen geboren en woont nu in Utrecht. Het IJzeren Gordijn sneed Oost-Europa nog af van het Westen. Toen ze in 1980 aan de Rijksacademie in Amsterdam ging studeren wist ze eigenhandig haar werkelijkheid te verschuiven. Maar deze fase liet ze niet definitief achter. Want Zalewska put voor haar werk uit haar eigen leven. Die persoonlijke klik is de voorwaarde die haar drijft. Geen kwestie van aansporing, maar van bezieling. Dat het daar allemaal vandaan komt maakt zij aannemelijk.Het verleden wekt ze op in beelden van Poolse sleutelfiguren als Bruno Schulz. Maar ook familieleden. Haar vader is niet ver weg. De geschiedenis zoals Zalewska die voor zich ziet is niet af. Zo loopt de vernietiging van Warschau, 1944 over in de puinhopen van Aleppo, 2016. Leed kan iedereen overkomen. De bevrijders van toen zijn de bevrijders van nu. Met als gevolg de totale vernietiging. Zo onherstelbaar is de geschiedenis. Je kunt het maar beter uittekenen voordat het voorgoed verdwijnt. Of weer van gedaante verandert en zich ontworstelt aan de blik.Tegenover hard staat zacht. Tegenover onrecht staat de natuur die het leed overwoekert als de mens zich terugtrekt. Zalewska neemt een voorschot op de uitkomst en projecteert wensen in haar tekeningen. De natuur wordt zo een proefstuk van hoe het zou moeten zijn. Maar nooit is omdat de werkelijkheid daar te hard voor is. Toch stelt zij het niet voor als een droombeeld, want dat zou een overgave aan haar streven zijn. De uitkomst staat vast als een blauwdruk voorwat komen moet. Maar de opgave is nog niet sluitend omdat de weg erheen nog afgelegd moet worden. Dat is de vrijheid die Zalewska voor zichzelf in haar tekeningen reserveert.

Zalewska is een bewaarplaats van beelden, voorvallen en verhalen. Ze strijden er met elkaar om om als eerste op het papier te komen. In een lijn of een arcering van potlood. In kleur of zwartwit. Die strijd leidt tot combinaties die een geheel worden en de samenvoeging overstijgen. Waaraan niets ontbreekt. Altijd is er plek voor een afdwaling of onvolkomenheid die liefdevol opgenomen wordt. Alles lijkt inpasbaar, maar dat is natuurlijk niet zo. Het moet wel uit de bron geput worden die Halina Zalewska is. En die haar tekeningen diepte, gewicht en een bestemming geven die vertrek en aankomst tegelijk zijn. Zo vallen leven en werk van de kunstenaar samen

Peter Koole (1958) bekommert zich om mensenrechten. Zijn aandachtsgebieden zijn de Balkan, Palestina, vluchtelingen en de Russische Federatie. In Galerie Sanaa laat hij voor het eerst een serie van vijf schilderijen zien die commentaar geeft op het bewind van de Russische president Putin. Journaliste Anna Politkovskaya van de krant Novaya gazeta werd in 2006 vermoord. Als verjaardagscadeau voor Putin. Op de 7de oktober. De krant pakte in juli 2014 uit met de titel ‘Vergeef ons, Nederland’. De MH17 was neergeschoten. Kort daarvoor waren er de Winterspelen van 2014 in Sochi. Nederland stuurde een zware delegatie waarmee het uit de toon viel. Tegen alle protesten in over de inperking van homorechten in de Russische Federatie. Koning Willem-Alexander dronk een biertje met Putin. Over het lijk van Politkovskaya heen. Er was vijf maanden later de MH17 voor nodig om de Nederlandse regering tot inzicht te brengen dat verbroederen met het Kremlin niet werkte.

Dat alles verbeeldt Koole in deze vijf schilderijen. Hij toont ook het zoeken van Nederland naar zichzelf. Want hij is een in Rotterdam gevestigde Nederlandse kunstenaar die bewust met zijn voeten in de samenleving staat waar hij deel van uitmaakt. In een andere serie doet Koole verslag van het weglachen van de duizenden doden van Screbrenica door Oranje Bavaria-meisjes. Naast de MH17 is dat het andere recente trauma van Nederland. Ze juichen bij een voetbalwedstrijd die Nederland verliest. Als droog en hard commentaar zet Koole daar de Bosnische nabestaanden naast die in hetzelfde gebaar rouwen om hun slachtoffers. Om hun verlies.
De realistische stijl objectiveert en scherpt de gebeurtenis aan. Dat gebeurt tegelijk. Het zijn twee tegengestelde bewegingen. Het resultaat doet denken aan het vertigoshot uit de gelijknamige film van Alfred Hitchcock. De camera rijdt naar achteren en de lens zoomt met dezelfde snelheid in. Het object blijft voor de toeschouwer op dezelfde afstand. Het effect is dat de achtergrond ineens patsboem de voorgrond overweldigt. In detail en grootte. Opzet van die techniek is om een sterke emotionele schok teweeg te brengen. In de film een verbeelding van de hoogtevrees van de hoofdpersoon. Verbeeldt Peter Koole op een vergelijkbare manier ons wegkijken voor de werkelijkheid? Het lijkt er sterk op.

Koole zet ons te kijk en wast onze ziel schoon. Of dat beoogt hij. Om de kijkers niet compleet aan hun lot over te laten voegt hij vaak woorden toe die richting geven. En onze geest voeden. Boete hoeven we niet te doen, maar even goed nadenken over waar we mee bezig zijn roept zijn werk wel op. Hij geeft commentaar op de wereld om ons bij de les te houden. Zonder een pedagoog te worden die ons dwingend één richting opstuurt. Zijn werk vertelt dat onderwerpen als misstanden, onrecht en oorlog een andere vorm van wirwar zijn van wat wij zijn. In die kant van onszelf helpt Koole ons af te laten dalen. Al is het maar voor even. Of we er een vervolg aan geven moeten we zelf weten. Kijken, bewonderen, mijmeren, doordenken of de barricades opstormen, het zit er allemaal in. Dat maakt het werk van Peter Koole uniek.

Halina Zalewska en Peter Koole blikken hun werkelijkheid in. Het lijkt terloops te gebeuren, maar vraagt een half geleefd leven om zover te komen. Hun bekwaamheid is onmiskenbaar aanwezig, maar dringt zich toch niet voor het onderwerp. Daar passen deze toegewijde kunstenaars wel voor op. Het is bijzonder dat Galerie Sanaa deze tentoonstelling presenteert. Ook gedurfd omdat het voor fijnproevers is.

Opening op zondag 23 oktober om 15.00 uur met Edwin Jacobs. Te zien tot 26 november 2016. Galerie Sanaa toont vaak werk van Afrikaanse kunstenaars, maar richt deze keer de blik op Oost-Europa. Een bespreking.

Tijdens de tentoonstelling is Zalewska in de galerie aanwezig op vrijdagmiddag vanaf 12.00 uur en tekent verder aan de tekening ‘Twins’.

___________________________

Bij het portret van Bruno Schulz
[tekst Anna van Suchtelen, 2016]
Elke dag loop ik langs het atelier van Halina Zalewska naar mijn atelier: wij delen samen een zeventiende-eeuws pand in de binnenstad van Utrecht. Onder mijn ogen zie ik hoe zij met een potloodlijn structuren en kleurvelden aanbrengt, en leven blaast in planten, mensen en dieren. Ik zie de vacht van een beer, de veren van een uil op de schouder van Marie Curie, een lelietje-van-dalen in de hand van Copernicus, en ik zie haar werken aan de nieuwste tekening in de serie van beroemde Polen, het portret van schrijver-kunstenaar Bruno Schulz. Ik volg Halina’s lijnen en ik begin Schulz te lezen.

Ik lees over kamers die uitdijen, krimpen, en ineens verdwijnen, over levend behang, over vogels die uit boeken vliegen, koetsen die uit zichzelf rijden, een tuin die in een uithoek diepsomber wordt. Ik wandel door de krokodillenstraat en langs de kaneelwinkels, en ik leer een wereld kennen waarin alles broeit en gist, en neerslaat in magische figuren en kleuren. Het levenloze heeft hier een ziel en het wonderlijke is dagelijkse kost. Die wereld vind ik terug in het portret van Schulz, waarin allerlei elementen uit zijn werk en leven terugkomen: boven Schulz’ hoofd vliegt dienstmeisje Adela, felgekleurde planttentakels kruipen door een zwarte bodem, een labyrint zweeft in het luchtruim, een piepkleine menora verstopt zich; en daar ligt hij, doodgeschoten op straat in het getto, het bloed kleurt rood.
Met haar potlood als magisch wapen tekent Halina een ode, die voordat je het weet zomaar ineens tot leven komt.
_________________________

Verschoven werkelijkheid
Centraal Museum Utrecht
[tekst Edwin Jacobs, directeur Centraal Museum Utrecht, 2016]
De tekeningen van Halina Zalewska (Radzyń Podlaski, Polen 1956) laten haar vrije interpretatie zien van de werkelijkheid. Ze zijn een verbeelding van haar binnenwereld, maar geven je alle ruimte om je persoonlijke associaties te vormen. Elk mens heeft zijn eigen unieke waarneming van de werkelijkheid, gebaseerd op ervaringen, verhalen en meningen.

Zalewska groeide op in Polen op een boerderij tussen de bomen, planten, bloemen en dieren. Die vind je terug in haar tekeningen. Haar wereld wordt bevolkt door mensen, dieren en soms ook sprookjesfiguren. Ze bevinden zich in vreemde omgevingen die soms lijken op landschappen, maar toch net anders zijn. De landschappen van Zalewska zijn meer verhalend of juist abstract. Elke voorstelling laat zien dat de kunstenaar via fantasie een realiteit aanstipt. Dat voel je. Het zijn eigenlijk dromen die flarden van echte gebeurtenissen spiegelen. Je wordt als kijker op het verkeerde been gezet. Je denkt aan sprookjes, maar het is evengoed een voorstelling van wat je kent of jezelf wel eens hebt voorgesteld. Zoals kinderen zich iets voorstellen, namelijk direct en zonder erbij na te denken.

Halina Zalewska over haar werk: “Ik noem deze expositie Verschoven Werkelijkheid omdat dit enkel gaat over mijn interpretatie van de werkelijkheid. Ik neem aan dat iedere kijker van mijn getekende wereld een ander beeld vormt, het anders gaat kleuren. Het werk wordt bekeken vanuit een ander point of view en een andere inhoud of belang kan zich aandienen. Wij leven allemaal in onze eigen werkelijkheid, die net een klein beetje verschuift van die van de ander. Het gaat om de eigen, unieke waarneming van de werkelijkheid.”

________________________

Verschoven werkelijkheid
Centraal Museum Utrecht
[zaaltekst – Lou Vos, 2016]

Vanuit de fascinatie voor de microkosmos in het menselijke lichaam, de perfectie en chaos van de natuur, maakt Halina Zalewska (Radzyń Podlaski, 1956) haar werk. De kern van haar werk is het leggen van beeldende relaties tussen wetenschap, religie en filosofie. Zalewska groeide op in Polen, op een boerderij, tussen planten, bloemen, bomen en dieren. Deze wereld komt nog steeds terug in haar werk. De kijker stapt een wondere en merkwaardige wereld binnen, bevolkt met beeldschone schepselen en figuren.

Door te strepen en lagen over elkaar te zetten mengt ze de potloodkleuren. Met oneindig veel geduld en toewijding tekent ze in weken tijd het vel vol. Alle streepjes bij elkaar vormen een bloem, een dier, een bos, een zee, een woestijn. Net als in de natuur alles is opgebouwd uit miljoenen deeltjes. De natuur heeft heel veel geduld, en Zalewska dus ook. Maar niet alles is liefelijk, of poëtisch, de moderne tijd loert om de hoek, er is nog een andere virtuele wereld die lonkt. De tegenstelling tussen het innerlijk en het uiterlijk, tussen lichaam en geest komt telkens terug in haar werk.
__________________________

Tegendraads met textiel
Witteveen Visual Art Centre Amsterdam
[tekst Alex de Vries voor Galerie Magazine, maart 2016]

Een buitenkant en een oppervlak kent het werk van Halina Zalewska in feite niet. Altijd kun je door haar tekeningen en sculpturen heen kijken en achter de lijnen en vormen gaan. Van binnen komt iets naar buiten. De innerlijke gesteldheid van haar werk kun je als een kledingstuk aantrekken. Niet dat het je altijd gemakkelijk zit. Als Zalewska een tekening maakt, keert ze haar bevindingen als een jas. In haar sculpturen zijn de wortels takken. Ze staat in verbinding met de mythe die ooit een vanzelfsprekend feit was waarvan we de betekenis niet meer weten. Wat zij verzint is werkelijkheid geweest of gaat die nog worden.

[tekstfragment Alex de Vries voor Mister Motley, mei 2016] 
…“Het linnen hemd en de donkere kleding in de twee stofassemblages van Halina Zalewska overspannen generaties, geschiedenis, cultuur, geografie en haar persoonlijke betrokkenheid daarbij. Ze brengt de organen van het leven aan de oppervlakte. Ze laat letterlijk zien wat ze op haar lever heeft. Hier klopt het hart van de kunst zichtbaar voor iedereen.”
_____________________________

Halina Zalewska tekent Groen – openingswoord tentoonstelling Beeldschoon, Stedelijk Museum Vianen
[tekst Lou Vos, juni 2014]

‘Iedere keer is het ontdekken hoe de natuur zich mooier maakt, zich vernieuwt’, zegt Halina achter het stuur van haar auto. We rijden een kronkelend weggetje door een zomergroen bos, op weg naar het atelier.
In haar atelier bekijken we de grote tekeningen, enorme vellen, met eindeloos geduld vol getekend, met potlood in intense kleuren. Ik krijg onmiddellijk het gelukzalige gevoel terug van vroeger, wanneer je als kind een nieuwe doos kleurpotloden kreeg, alle kleuren keurig op een rijtje in de doos, met scherpe punten. Er was niets leuker dan ze iedere keer weer op kleur leggen en alle kleuren uitproberen.

Door te strepen en te arceren en lagen over elkaar te zetten mengt Halina de potloodkleuren. Met oneindig veel geduld en toewijding tekent ze, in weken tijd, het vel vol. Bouwwerken zijn het eigenlijk, opgebouwd uit streepjes. Alle streepjes bij elkaar vormen een bloem, een bos, een zee, een woestijn. Net zoals in de natuur alles is opgebouwd uit miljoenen deeltjes. ‘De natuur heeft heel veel geduld’, zegt ze, ‘waarom zou ik dat dan niet hebben’.

Wie de wereld van Halina Zalewska betreedt stapt een wondere en merkwaardige wereld binnen, bevolkt met beeldschone schepselen en figuren. Een sprookjesachtige tuin met kleurrijke bloemen en plantensoorten. Een vibrerende organische wereld waarin alles zichtbaar en onzichtbaar met elkaar verbonden is. Maar niet alles is lieflijk, of poëtisch, de moderne tijd loert om de hoek, er is nog een andere wereld die lonkt, het meisje met de mobiele telefoon lijkt zich niet bewust van deze mooie groene omgeving, de ‘virtuele wereld’ lonkt… En het meisje dat de vis liefdevol omarmt, lijkt te vergeten dat de vis de zee nodig heeft.

Iemand vertelde mij onlangs dat ze bij een reis door het binnenland van Spanje, verbaasd was bij de plotselinge aanblik van een boer die middenin deze droge kale vlakte zijn akkertje stond te wieden. Hij had het aangedurfd om in dit onontgonnen woeste land een tuintje te scheppen.

Ik moest denken aan de serie tekeningen ‘Desert’ van Halina, waarin op merkwaardige wijze planten in potjes zorgvuldig middenin de woestijn zijn geplaatst. ‘Iemand moet dat gedaan hebben’ zei Halina toen we naar de tekening keken. Mij verbaasde het dat zij, die zelf de schepper is van deze beelden, niet wist wie.

We rijden terug over het kronkelende weggetje door het bos. We delen, in ons werk, de liefde voor de natuur die groots en alles omringend is. Ze vertelt hoe ze opgroeide in Polen, op de boerderij, tussen planten en bloemen en bomen en dieren. ‘Eigenlijk een sprookje’, zegt ze lachend tegen mij. Haar wereld heeft ze zorgvuldig bewaard, water gegeven en laten groeien, in kleurrijke beelden brengt ze deze opnieuw tot leven.
Iemand moet het gedaan hebben, in ieder geval Halina zelf.
________________________

Ritselende tekeningen van Halina Zalewska 

[tekst Alex de Vries, 6 juni 2011]

We lopen gewoon maar los rond, maar op een of andere manier zijn we via allerlei onzichtbare draden verbonden met de wereld, de geschiedenis, de natuur, de ruimte en de tijd. We hebben een levensloop die als een spiraal om onszelf heen draait. Wat we ons herinneren is een vertekening van wat we ooit hebben meegemaakt. Er overkomt ons iets wat in de manier waarop we dat in de binnenwereld van ons hoofd een plaats geven, andere implicaties veroorzaakt dan die er in werkelijkheid bestaan. De gegevens die we opslaan veranderen voortdurend van betekenis, maar ook van vorm en uiterlijk.

De tekeningen van Halina Zalewska zijn een verbeelding van die binnenwereld als een weergave van wat we in werkelijkheid ondergaan. Ze laten zien dat verzinsels meer wortels in de realiteit hebben dan we geneigd zijn aan te nemen. Als zij zich iets voorstelt dan treedt ze buiten zichzelf in een tekening. Je kunt haar daar tegenkomen. Je loopt haar vrij letterlijk tegen het lijf in het werk dat ze maakt. Ze staat achter een boom, of je trekt een gordijn weg en je kijkt haar recht in het gezicht. Ze loopt achter je langs en je voelt alleen de luchtverplaatsing die de massa van haar lichaam in de ruimte veroorzaakt. Tekeningen van Halina Zalewska hebben een ritselende aanwezigheid. Je hebt de neiging voortdurend achterom te kijken, of je niet iets hebt gemist.

Geen enkele reserve

Halina Zalewska heeft de manieren waarop ze zich uitdrukt als kunstenaar nodig om te zijn wie ze is. Het is geen mogelijkheid om uitdrukking te geven aan haar identiteit, maar een noodzakelijke voorwaarde om zich te handhaven in het leven. Het is een natuurlijke behoefte die ze met alle middelen die ze binnen haar bereik heeft in het kunstenaarschap verwezenlijkt. Toch hebben al haar werken ook iets wezenloos, alsof ze zijn onttrokken aan iets wat zich nergens mee verhoudt, hooguit met zichzelf. Daardoor ontstaan  mogelijkheden om de wereld te verbeelden als iets onbestaanbaars. Het komt erop aan dat geloofwaardig te doen. Dat lukt Halina Zalewska door geen enkele reserve aan de dag te leggen met betrekking tot wat wel en niet kan. Altijd is er sprake van een organisme dat ze tot leven brengt. Dode, betekenisloze materie sluit ze aan op de energiehuishouding die ze in haar werk onderhoudt, waardoor het levenloze wordt geanimeerd. Het natuurlijke en het kunstmatige hebben meer met elkaar gemeen dan we voor mogelijk houden.

In haar nieuwste werk maakt Halina Zalewska tekeningen die zich presenteren als een coulissenlandschap, waar je doorheen kunt bewegen. Vooral met je ogen, maar als je het niet gelooft, kun je ook je hand erin steken om die ruimte, de leegheid en loosheid ervan, te ervaren, zoals de ongelovige Thomas die zijn hand in de wonden van Jezus stak. Je voelt werkelijk dat er iets niet is, dat er een opening is. Het is ruimtelijke energie. Daarmee voeden de tekeningen van Halina Zalewska je voorstellingsvermogen. Nu kun je bij alles wat is getekend bedenken dat je niet alleen naar de voorkant van het papier kijkt, maar dat er ook iets achter zit. De driedimensionaliteit van haar werk is een doorgrondelijke illusie; ze betekent de achterkant van het papier niet, maar doordat ze de voorstellingen over elkaar heen laat vallen en daartussen ruimte laat, ontstaat de gedachte dat je een  gedroomde situatie betreedt.

Alles in haar tekeningen is een bevestiging van het menselijk onvermogen om te verklaren wat eraan het leven voorafgaat en wat er op volgt. In feite heeft haar werk ook niets met begrippen als fantasie en creativiteit te maken. Haar verbeelding is eerder onverhoeds en in die hoedanigheid zo vanzelfsprekend dat je de overrompeling die je overkomt niet alleen aanvaardt maar zelfs als onoverkomelijk ondergaat.

Deze tekeningen zijn een vorm van vervoering. Er is over nagedacht, maar de totstandkoming ervan, alleen het tekenen zelf veroorzaakt wat er te zien is. Het voornemen dat eraan ten grondslag ligt wordt met iedere handeling die de uitvoering ervan vergt weer teniet gedaan en ontaardt in iets anders.

Ondergaan wat je beleeft

Zo precies als de tekening is gemaakt, zo exact kun je beschrijven wat erop te zien is. Toch schiet iedere beschrijving tekort. In het tekenproces wordt iedere intentie  ondergraven door de handeling waarmee deze wordt geconcretiseerd. Alles wat je benoemt, wordt ontkend door wat je eigenlijk ziet. Het bekijken van de tekeningen is daardoor niet zozeer benoemen wat je ziet, maar ondergaan wat je beleeft. Je maakt dus geen statische ontleding, geen visuele analyse van het waarneembare, maar bent overgeleverd aan de wisselwerking die het werk met je aangaat. Dat gaat meer van de tekening uit dan van jezelf. De relatie die ontstaat gaat vreemd genoeg vrijwel buiten jezelf om. Je hebt zelfs de neiging die uit de weg te gaan, je ervan af te keren, omdat wat je ziet niet in overeenstemming is met de voornemens die je zelf hebt, altijd zoekend naar de bevestiging van het gekende.

De tekeningen van Halina Zalewska maken je deelgenoot van het ongekende, waardoor er iets in je wordt aangesproken wat je liever niet prijsgeeft: je bedenkingen, je reserves, je veronderstellingen, je vragen, je onzekerheden, je vooringenomenheid. Dat Halina Zalewska dat in haar werk wel doet, kun je nauwelijks bevatten. Ze doet dat namelijk op zo’n onbeschaamd aantrekkelijke manier, dat je bijna gêne voelt voor de naïviteit en schoonheid ervan en voor de sentimentaliteit en ontroering die je daardoor overvalt – in de kunstbeleving zo’n beetje de meest verdachte kwalificaties die we kennen. Het ontbreekt de tekeningen van Halina Zalewska volkomen aan cynisme. Ze zijn zonder terughoudendheid voorstellen om te aanvaarden dat we meer zijn dan vlees en bloed. Er zit licht, ruimte en tijd tussen. Die stoten elkaar af en trekken elkaar aan.

Spreken in tongen

Voor Halina Zalewska

Als de boeken geen verklaring hebben voor wie je bent,
Als alle kennis niets bevestigt dan onwetendheid,
Dan ben je aangewezen op alle anderen die je kent,
En de onbekenden die je achterliet in vergetelheid.

Als je niet naar jezelf kijkt, heb je geen idee van je aard.
Je haren zijn blauw en ontspringen aan je longen.
Je vertakt je en je bewaart het evenwicht met een staart.
Je wil dat je wordt verstaan, maar je spreekt in tongen.

Of zijn je haren oranje, je ogen blauw en ben je unverfroren?
Heb je hart en ziel aan een ongekende technologie verloren?
Ben je aangewezen op een draadloos bestaan of op een stekker?
Als de kluwen snoeren zijn ontward, ontdek je je verwekker.

Je bent overal mee verbonden, er is geen weg terug.
Er rest alleen de vooruitgang, kijk maar achter je rug.
Alles wat je achterlaat verdwijnt zo snel als het licht
En wat nog komt, doemt uit het donker op in het zicht.

Hoe we ook ontaarden, we blijven ondergeschikt aan de natuur.
Niets is kunstmatig, onze biotoop beweegt tussen base en zuur.
_______________________

Een brug tussen hemel en aarde

[tekst Robin de Wever voor TROUW – 25.01.10]
Een klooster is museum Oud Soest al lang niet meer. En toch, vindt beeldend kunstenares Halina Zalewska, gonst het gebouw weer van spiritualiteit.
Ontluisterend vond kunstenares Halina Zalewska ze, die nonnenkamers op de zolder van het Soester museum. Een leven met enkel meditatie en rust had haar heerlijk geleken. Je hoefde er niet bezorgd te zijn over triviale zaken en tijd om op zoek te gaan naar ’het hogere’ was er in overvloed. Dacht ze.
Want toen een medewerker van het museum haar vorig jaar rondleidde, ontdekte Zalewska dat die voorstelling te romantisch was geweest. „De nonnen leefden als moderne armen. In zo’n kamertje stond dan een bed, een waterkan en een po. De muren waren kaal, afgezien van een simpele crucifix. Die geestelijkheid, het contact met hemelse sferen – ik merkte er niets meer van. Ik zag kale kamers en een hoop zelfopoffering, verder niets.”
Zalewska’s expositie ’Annunciation’ in museum Oud Soest toont het kloosterleven – zoals het ooit was, maar vooral zoals de kunstenares het graag zou zien. Had ze het kloosterleven te veel geromantiseerd?
Waarschijnlijk wel, zegt ze nu. „Maar dat gaf niet. Ik besloot om het museum als decor voor mijn expositie te gebruiken. De nonnenkamers mochten vertellen over het dagelijkse kloosterleven, terwijl mijn speciaal voor de gelegenheid gemaakte kunstwerken steeds naar spirituele zaken verwijzen.”
De van oorsprong Poolse Zalewska studeerde in 1980 cum laude af aan de kunstopleiding Akademia Sztuk Pieknych in Warschau. In Nederland haalde ze haar diploma aan de Rijksacademie en studeerde ze wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht. Sinds 1993 exposeert ze regelmatig door heel Nederland.
Ze ziet zichzelf niet als gelovige, zegt ze. „Meer als spiritueel mens. Ik sta aan de zijlijn en zie dat iedereen wel eens iets spiritueels meemaakt.” Het werk voor haar expositie in Oud Soest maakte ze op uitnodiging van het museum.
De hallen van Oud Soest, het trappenhuis, de nonnenkamers: allemaal zijn ze deze maand het toneel voor Zalewska’s creaties. Het museum, dat van het einde van de negentiende eeuw tot halverwege de twintigste eeuw als klooster fungeerde, is weer even volop wat het ooit was.
Aan de muren hangen tekeningen, in de gangen staan en hangen maagdelijk witte vormen van textiel. In de kloosterkamers veegde ze het stof weg en hing haar werk aan de muur. En de grote zaal, die doorgaans voor exposities wordt gebruikt, liet ze links liggen. „Die stond met zijn vierkante vormen en witte muren veel te ver van de kloosterwereld af. De gangen en kamers vond ik veel interessanter.”
Met traditionele christelijke kunst – kruisen, rozenkransen, iconen – hebben Zalewska’s 45 kunstwerken maar weinig van doen, zegt ze. „Ik wilde religie vatten in algemene beelden. Religie en spiritualiteit staan nooit op zichzelf. Als we ons proberen uit te strekken naar ’hemelse sferen’, wat die ook mogen zijn, dan blijven we in de eerste plaats altijd nog mens.”
De jas van aartsengel Gabriël, die bezoekers bij binnenkomst tegenkomen, is daar zo’n typisch voorbeeld van. „Gabriël heb ik bloemenzaad op zijn spierwitte jas gespeld”, zegt Zalewska. „Om maar te zeggen: als hij aan iemand verschijnt, dan raakt dat vooral het aardse leven. Dan wordt er een aards zaadje geplant. Als de hemel zich met ons bemoeit, dan heeft dat vooral consequenties voor ons aardse leven.”
De witte pop in één van de nonnenkamers (’First Love’) is ook een engel, vertelt Zalewska. „Maar door zijn opgeplakte organen is hij ook mens. Ik geloof dat ieder mens onbevangen, als engel, geboren wordt. Naarmate we langer op deze aarde rondlopen, veranderen we langzaam in een mens. Vandaar die organen.” De engel raakte bij de bezoekers een gevoelige snaar. „Ik heb er al mensen om zien huilen.”
Haar beelden zijn soms wat zweverig, geeft Zalewska toe. „Maar zeg nou eerlijk: op transcendente sferen kún je toch ook geen etiket plakken? Ik wil juist duidelijk maken dat onze woorden ontoereikend zijn.”
Niet dat haar werk een kritiek is op religies die wél een duidelijk beeld menen te hebben van God, trouwens. „Iedereen moet zelf weten wat hij gelooft. Maar zorg wel dat je de wereld niet uit het oog verliest.”
Kloosters, vindt Zalewska, zijn de brug van onze wereld naar de hemel. „Ze staan op aarde, maar kloosterlingen houden zich er vooral met spiritualiteit bezig.” Dat het meest typisch religieuze gedeelte van de expositie – de nonnenkamers – zich in de nok van het gebouw bevindt, beschouwt Zalewska als mooie symboliek. „Je loopt als het ware naar de hogere sferen.”
Hier en daar oogt het klooster ’religieuzer’ dan ooit tevoren. „Ik weet het: helemaal eerlijk is dat natuurlijk niet. Doorgaans is een klooster natuurlijk erg sober. Ik wilde de verbondenheid met de hemelse sferen in het klooster zozeer benadrukken, dat het gebouw nu overladen is door religieuze symbolen. Kijk, wil ik zeggen, dít is nu waar spiritualiteit vroeger zo intens werd beleefd.”
_________________________

Annunciation

[tekst Felicia Dekkers, Bureau Beeldzin, 2009]

Hebt u omhoog gekeken toen u binnen kwam? Wat zag u: een jas… in de lucht; iets dat aan kwam zweven… Gabriël, engel is de naam: het woord zelf is boodschap… of toch niet?
Eerder is het een mantel, waaraan zakjes zaad hangen: het zaad van deze herfst verzameld door Halina. Leven dat komt, dat aangekondigd wordt.
Dat is het spanningsveld van deze tentoonstelling van Halina Zalewska. Hij heet Annunciatie, Aankondiging. Maar van wat? Iets geestelijks ongetwijfeld maar de kunstenares beseft dat ze alleen haar wol, haar zaden, het lichaam, de vogels, haar hersencellen, kortom de materie voorhanden heeft om dat ‘geestelijke’ aan te duiden en vorm te geven. Kunst: een verwijzing met louter aardse en concrete middelen.
Het woord Annunciatie maakt deel uit van het geloofsverhaal en van de geloofservaring. In deze tijd en ook hier staat dit woord apart, heeft haar eigen werking: wat kondigt zich aan zonder direct een boodschap te zijn van een geloofsverhaal. De filosoof Lyotard bestreed dat er één groot verhaal was, hij was daar zelfs bang voor aangezien een groot verhaal vervat in één denksysteem in zijn twintigste eeuw tot moord en doodslag leidde. Lyotard spreekt over: ‘iets gebeurt’, over ‘nu’-momenten, over de trouvaille. Misschien kun je dat omschrijven als een geschenk dat zich als een gebeuren aandient. Een gebeuren dat de toeschouwer brengt van het zichtbare naar het niet-zichtbare, het louter ervaarbare. En aan zo’n ervaring – iets gebeurt – valt troost te ontlenen. Zijn mensen niet op zoek naar een plek om even te zijn, een plek om opgetild te worden, bij name genoemd en gezien: een nu-moment. Wij zeggen op zo’n moment: ‘Het was of al mijn zintuigen op scherp stonden’ of ‘De tijd stond even stil.’
De werken van Halina zoeken naar zo’n moment: een met potlood getekend zelfportret met op de voorgrond een geborduurde engel met de handen open naar voren. Het is materie, maar toch… Een hemd geborduurd met de chromosomen x en y, in aanleg vrouw en man.. De tekening Eerste liefde: handen als een lang verhaal. Hier in deze oude ruimtes van Museum Oud-Soest krijgen haar werken nog meer betekenis. De kloostercellen bijvoorbeeld, helemaal boven in het gebouw, zijn zichzelf maar hebben ook aan betekenissen gewonnen.
In cel een hangen vanouds de kruisen aan de wand maar nu gecombineerd met een werk van Halina: First love. Als wil er gezegd worden: liefde voor het leven moet je ontwikkelen door alles heen.
In cel twee hangt een jas met levens, kleine stoffen babyfiguren in allerlei maten tot jas aaneen genaaid: het lijkt een dans van leven, een levensdans. Het leven gaat door, vermenigvuldigt zich, ook in die kloostercel.
In cel drie een oorspronkelijk klein houten bed met daarop het witlinnen hemd van haar grootmoeder en een zelfportret met witte lelie. Verwijzingen naar het pure leven van vroeger, van nu?
Misschien zijn er nog andere betekenissen, kijkt u maar!
Als je stil staat, ontvankelijk in dat nu, kan het zo maar zijn: iets gebeurt met de stoffen, de borduursels, de verf, de geknipte tekeningen, de jassen, de engelfiguren.
Iets gebeurt: het zaait zich uit, het ritselt, verspreidt zich, een aankondiging van leven.
Iets gebeurt: in liefde voor dat leven, want dat is al wat wij geschonken kregen, dat lieve leven.
De verdieping, de zin daarin kan zo maar gebeuren, als je ziet wat er te zien is…
En wie weet, wat er nog meer gebeurt? Want als we weggaan lopen we weer onder Gabriël door, met haar zaden voor nieuw leven… Iets gebeurt.
_______________________

Corpus

tentoonstelling ‘Bodybeeld’ in het Universiteitsmuseum Utrecht[tekst Karen Duking, 2006]
Het menselijk lichaam door andere ogen
Met een sterke maag is het goed te doen, maar anders is het toch wel even slikken bij de zeldzame negentiende-eeuwse wasmodellen van Petrus Koning. Alles wordt open en bloot getoond op de tentoonstelling Bodybeeld, het menselijk lichaam ontleed in het Universiteitsmuseum in Utrecht: de doorsnede van een arm, hersenen, een torso van een man, een vrouwenhoofd. In bloederig rood zijn armspieren, oogbollen en hersenkwabben tot in detail in was vormgegeven.
De wasmodellen zijn afkomstig uit de collectie van Museum Bleulandinum in het Universitair Medisch Centrum te Utrecht en zijn onlangs gerestaureerd. Petrus Koning (1787-1834) trad op dertienjarige leeftijd in dienst van professor Jan Bleuland, een befaamd medicus, hoogleraar geneeskunde, humane en vergelijkende anatomie en fysiologie en verloskunde. Bleuland zag bij Koning een ‘grooten aanleg voor een vak waartoe eene eigene handigheid wordt vereischt’. Hij onderwees hem in anatomie en geneeskunde en Koning bracht het tot voorsnijder (prosector), waarbij hij als een ware kunstenaar anatomische ontledingen demonstreerde aan medische studenten.
Naast de zeldzame wasmodellen zijn verschillende anatomieatlassen, expansiemodellen, preparaten, snijinstrumenten en collegeplaten met afbeeldingen van diverse organen te zien, maar ook werk van hedendaagse kunstenaars die hun eigen visie geven op het menselijk lichaam. Tijdens de tentoonstelling Bodybeeld, die bijna een jaar in beslag neemt, komt het werk van Lisette Verkerk, Helmie van de Riet, Erik van Beek, Liesbeth Touw, Carolein Smit en Jan Kerkhof voorbij. Vanaf 16 januari 2007 is het de beurt aan Halina Zalewska.
Het werk van Halina Zalewska gaat over ‘de begrenzingen van het fysieke, maar tegelijkertijd ook over de onbeschrijfelijke grote intelligentie van het leven. De kern van haar werk is het leggen van beeldende relaties tussen wetenschap, religie en filosofie.’1 Haar fascinatie voor de microkosmos in het menselijke lichaam, de perfectie en chaos van de natuur speelt een belangrijke rol in het werk van de Pools-Nederlandse kunstenares.
Halina Zalewska werkt met de meest uiteenlopende materialen. Begonnen als beeldhouwer stapte ze midden jaren tachtig over op potloodtekeningen, daarna volgden schilderijen, grafiek en objecten en sinds drie jaar gebruikt ze ook borduursels en textiel. Op de tentoonstelling Bodybeeld toont de kunstenares onder meer foto’s, een haar tot dan toe onbekend medium. De foto’s fungeren als puur registratiemiddel en maken deel uit van geborduurde objecten, zoals Wonderdoener en Secret section.
Voor Wonderdoener gebruikte Zalewska een dierbare jas die haar moeder zelf had genaaid toen zij de eerste keer zwanger was. Ze heeft de jas tijdens vijf zwangerschappen gedragen. Halina Zalewska borduurde er een baby op en vroeg een aantal vrouwen om de jas aan te trekken, zoals een oudere vrouw die lang geleden kinderen heeft gebaard, een hoogzwangere vrouw, en een vrouw die geen kinderen wil. ‘Door middel van fotografie leg ik de eerste reactie vast. Opeens maakt de jas deel uit van zo’n vrouw en komt bijvoorbeeld het verlangen boven om een kind te hebben. Het roept herinneringen en diepgaande gevoelens op die je in je ziel, in je kern, raken.’
De objecten die Zalewska toont tijdens Bodybeeld zijn niet statisch, omdat door het aantrekken van Wonderdoener en het opzetten van Secret section een extra betekenislaag ontstaat. In ongedragen toestand ziet Secret section eruit als een lap vlees van de slagerij. Maar zodra iemand de ‘hoed’ met de daarop geborduurde hersenen opzet, gaat het leven en krijgt het telkens een andere betekenis door de drager van het object. Datzelfde is het geval met een colbertjasje waar spieren op zijn geborduurd.
Op de foto’s staan krachtige jonge mannen, die zich blootgeven zodra ze het jasje aantrekken. Zodra ze meer spieren hebben groeien de mannen zichtbaar en nemen vol bravoure een stoere houding aan. Ondanks de bescherming van ‘een spierenharnas’ laten de gefotografeerde ‘modellen’ een mengeling van jeugdige trots en kwetsbaarheid zien. Die tegenstelling tussen het innerlijk en het uiterlijk, tussen het lichaam en geest komt telkens terug in Zalewska’s werk. Evenals haar ambigue houding ten opzichte van het menselijk lichaam. ‘Het brein is bijvoorbeeld een geweldige machine die het hele lichaam bestuurt, maar het is tegelijkertijd een afschuwelijk stuk vlees’, vindt Halina Zalewska.
In haar serie Hemellichamen – eveneens te zien op de tentoonstelling Bodybeeld – verwerkte Zalewska oude lakens die haar oma zelf geweven had van het vlas in haar tuin en waar haar ouders jarenlang onder geslapen hadden. Deze persoonlijke inhoud en de onbenulligheid van de techniek combineert ze met universele thema’s die de tegenstelling met wetenschap en anatomie versterken.
Naast de foto’s, objecten en hemellichamen komt de serie Corpus aan bod. Hierbij heeft Zalewska het menselijk lichaam tot het minimale gereduceerd. Zo bestaat Corpus 2, een uit wit laken geknipt vrouwenlichaam afgebakend met rood garen, slechts uit contouren.
Bij Corpus 1, een zwarte kimono met daarop geborduurde organen in verschillende kleuren, ontbreekt het hoofd, de handen en voeten. Desondanks kan de beschouwer het lichaam moeiteloos in gedachten ‘af’ maken tot een compleet lijf. Halina Zalewska: ‘Ik streef naar het ultieme lege lichaam en onderzoek hoever je kunt gaan met het weglaten van elementen. De behoefte om het leeg te maken overheerst. Ondanks de eenvoud ervan ontbreekt er niets.’

Karen Duking, kunsthistorica en journaliste
artikel in Nobelmagazine – beeldende kunst in Utrecht , 2006/4
_______________________

Hemellichaam
[tekst Chris Maas, voorzitter kunstcommissie RIVM, 2006]

 In Van Dale Hedendaags Nederlands treffen we, behalve “hemellichaam” 21 woorden die beginnen met “hemel-“. Naar mijn gevoel gebruiken we deze woorden vandaag de dag niet zo vaak. Er zijn weliswaar, net als het geval is met het woord “hemellichaam”, gebruikswoorden bij uit astronomie. Maar dat vakgebied ligt, in ieder geval voor de meeste RIVM-ers, wat verder weg van onze dagelijkse bezigheden. De overige woorden die met “hemel-“ beginnen zijn vaak dichterlijk, of archaïsch, of tamelijk exclusief verbonden aan levensbeschouwing. Halina Zalewska koos er voor het koele natuurwetenschappelijke woord “hemellichaam” in een ander (hemels?) daglicht te zetten, door een verband met menselijk lichaam te suggereren. In haar werk is dat ineens heel tastbaar en vanzelfsprekend. Daarmee treffen we ons langs kunstzinnige weg aan op een kruispunt tussen de wetten van Kepler en de breekbaarheid en de schoonheid van het menselijk lichaam. Ergens daar bevinden zich ook de vakgebieden en de beleidsterreinen van volksgezondheid en milieu. Het is een voorrecht hier, dankzij het werk van Halina Zalewska, vanuit een heel ander perspectief naar te mogen kijken.

________________________

Halina Zalewska verwondert zicht over de perfectie én de chaos van de natuur en over de microkosmos van de mens.
[tekst Felicia Dekkers, Bureau Beeldzin, 2006]

Je vind in Halina’s werk twee lijnen terug: haar interesse voor het grote weten over het leven dat haar steeds op onderzoek doet uitgaan: een voortdurend zoekproces naar wat filosofie, wetenschap en wat oude culturen haar te leren hebben. Zij ziet het als haar taak en mogelijkheid als kunstenaar om daartussen in alle vrijheid relaties te leggen, om over de scheidingslijnen heen te kijken. En via haar kunst laat zij andere mensen iets van haar inzichten, haar kijk op de wereld zien. Daarnaast is haar kritische belangstelling voor wat zich afspeelt in de maatschappelijke verhoudingen van vandaag de dag, voor milieu en mens. Haar laatste werk bestaat uit fijnmazige potloodtekeningen in zwart-wit. Ze zijn 1,80 bij 1,22 meter en dragen titels als The first love, The first blame, The first war: de dingen in je leven die je eerste keer meemaakt n die enorme indruk maken. En iedere keer als je iets tegenkomt, dat je aangrijpt, is dat de eerste keer. Grote lijnen en versterkt perspectief geven haar al werkend het gevoel te beeldhouwen met haar potlood.
Op de tekening met de titel  The first war zie je een oude clown (is het een vrouw, is het een man?) staan, die heel het leven en alle wijsheid met zich mee draagt. Hij kijkt met een milde blik de figuur tegenover hem aan. Want tegenover hem staat een jonge vrouw die alles nog moet ontdekken en uitvechten. Het eerste wat opvalt is haar hand, vel van gebaar en groot op de voorgrond getekend. Ze houdt jou als toeschouwer tegen: “Sta stil, sta stil bij het leven, opdat je in alle stilte kunt groeien”. En je blik richt zich als vanzelf naar beneden: tussen de vrouw en de oude man in; aan hun voeten, is een plant getekend die open bloeit. Als je de arm van de vrouw naar boven volgt, kom je vanzelf bij haar andere hand, heel klein in de verte. Die wijst naar een vierkant (een beeldscherm?) waarop de drukte en snelheid van het stadsleven te zien zijn. De natuur tegenover de versnelling: stad en internet. De stilte tegenover de herrie en tomeloosheid. Aandacht tegenover chaos.
__________________________

Grenzen verkennen blijft spannend
[tekst Miriam Metzler, voor RIVM, 2006]

Halina Zalewska is sinds haar viertiende bezig met kunst. Inmiddels is het voor haar een manier van leven geworden. ‘Nu kan ik zeggen dat het allemaal duidelijk is waarom ik al zo jong interesse had in kunst, wetenschap, filosofie en religie. Toen ik begon aan een kunstopleiding, was het gewoon iets wat ik moest doen. De periode die volgde was intensief maar alles viel op z’n plek. Het bevredigde mijn nieuwsgierigheid naar antwoorden op levensvragen als: hoe ver reikt wetenschap en waar begint of eindigt spiritualiteit?’ Vijf jaar later werd Zalewska toegelaten op de kunstacademie in Warschau. Daar ontmoete ze haar grote inspiratiebron, professor Jarnuszkiewicz.
‘De wijze waarop hij tegen kunst aankeek en zijn kennis van actuele beeldende kunst in West-Europa en Verenigde Staten, stimuleerden mij om – in het toen nog socialistische Polen – vanuit eigen idealen met kunst bezig te zijn’.
Oude culturen
In 1980 vertrok Halina Zalewska naar Nederland. Op de Rijksacademie in Amsterdam vervolgde ze haar studie beeldhouwen. Ze werkte toen met zware materialen – klei, hout, brons, beton, gips. Na deze ruimtelijke periode stapte ze – noodgedwongen door een zwangerschap – over op plat werk en legde zich toe op kleurpotlood. Zalewska probeert dan steeds meer te verbeelden wat de mens beweegt in zijn bestaan, hoe zijn psyche in elkaar zit. Om die intelligentie van de mens en van de schepping beter te begrijpen, bestudeerde ze oude culturen, filosofie en wetenschappelijke tekeningen en kunt van de primitieven uit de vijftiende en zestiende eeuw. ‘De uit de Renaissance is voor mij trouwens altijd belangrijk geweest. Voor het ‘Isenheimer Altaar’ van Matthias Grünewald rijd ik tijdens de vakantie graag een blokje om naar het Franse Colmar, waar het kunstwerk te zien is.
Spannend
Op haar werk raakt Halina Zalewska nooit uitgekeken. ‘Het blijft spannend de grenzen te verkennen. Het is een voortdurende zoektocht. Steeds besluiten nemen, steeds afwegen hoe je verder gaat. Dat lukt de ene keer beter dan de andere. Maar ik heb het gevoel steeds dichter bij de antwoorden op mijn vragen te komen’. Het maakt haar niet uit hoeveel tijd dat kost. ‘Tijd is relatief. Zo was ik met de tekeningen voor Hemellichaam maanden bezig. Wat me hierbij inspireerde? Be begrenzingen van het fysieke, maar tegelijk ook de onbeschrijflijk grote intelligentie van het leven’.

_______________________

Spiegeling van het zijn
[tekst Monique Groot, kunsthistorica en journaliste, 2002[

Halina Zalewska als meisje. Een foto uit het verleden tegenover haar portret uit het heden. Een spiegeling van hetzelfde wezen gegroeid door de tijd.
In het heden weerspiegelt zich het verleden. In het zelfportret van vandaag klinkt de liefde uit haar jeugd voor de aarde, voor de dieren, voor de planten, klinken stemmen uit een vervlogen tijd.
In de loop van levensjaren groeide verwondering over eeuwen zoeken naar wijsheid, in west en oost. Wijsheid, idealen en de intelligentie van beschaving, het vuur van het bestaan. Het klinkt door in de stilte waarin het dagelijkse leven wordt geweven. Het grijze potloodweefsel van dagelijkse beslommeringen en kleine doelen is gebonden aan de wetten van de aarde. Tussen de fijne, grijze lijnen door blikkert het vuur.
Het zoeken naar vuur, naar de diepere lagen van het bestaan geeft het grijze weefsel kleur. Het potloodweefsel hult zich soms in de gedaante van een plattegrond en soms van een doolhof. Zekerheden worden twijfels. In de wirwar van gedachten moet van tijd tot tijd gezocht worden naar de eenvoud die de kern vormt.
De spiegeling van een eerlijke, geduldige zoektocht. De weergave kan uitgerold worden. Een rol met vurige vuren en met tere grijsweefsels, een rol met beelden van onderzoek naar wijsheid en een rol met verheven gewelven. Ontstaan tussen de dagelijkse bezigheden door. Ze groeien door de tijd en verbeelden steeds dezelfde zoektocht, die soms nieuw lijkt.
Er ontstaan honderd zelfportretten. Elk portret toont een deel ven haar wezen. Het onderzoek naar het eigen zijn is betrokken in het onderzoek naar het totale zijn. Het is deel van het ondeelbare geheel. De verbondenheid uit zich in een gevoel van liefde voor het andere en de ander , in een zoektocht naar schoonheid.
Geen spiegeling van het naakte bestaan. Spiegeling van diepere bestaanslagen. Spiegeling van het zijn.