Over het werk
Elk mens heeft zijn eigen unieke waarneming van de werkelijkheid, gebaseerd op ervaringen, verhalen en meningen. Zo leven wij allemaal in onze eigen werkelijkheid, die net een klein beetje verschilt van die van de ander.
Bij de kijker prikkel ik graag de rijkdom van de verbeelding, het voelen en het beleven. Wij weten misschien veel over ons eigen lichaam maar in hoeverre maken we er ook werkelijk contact mee? Welke aandacht hebben we voor elkaar, voor onze omgeving en voor de natuur?
Ik onderzoek graag individuele waarneming en interpretatie maar ook groepsprocessen in relatie tot generaties, geschiedenis en culturen. Ik leg verbanden tussen actuele gebeurtenissen en historische feiten, tussen wetenschap en subjectieve beleving. In mijn werk streef ik ernaar dat de toeschouwer deelnemer kan worden van het kunstwerk.
Aan de basis van de onderwerpen die ik kies ligt altijd mijn persoonlijke betrokkenheid, iets autobiografisch, dat het werk een extra dimensie geeft. Ik werk graag aan thematische projecten die zelfstandig kunnen functioneren of tot stand komen in samenwerking met organisaties op van tevoren aangegeven locaties.
[Halina Zalewska]
De stad als de lijnen van mijn hand.
[Tekst Berthe Schoonman, Galerie Sanaa Utrecht, 24 april 2019]
Het KF Hein tuinatelier als het hart van de stad.
De stad in de winter, zonder toeristen, is waar Halina de afgelopen maanden heeft rond gelopen.
Als afsluiting van jarenlang wonen in de Utrechtse binnenstad gaat Halina in gesprek met mensen die ze hier heeft ontmoet en die belangrijk zijn voor haar. De ontmoetingen in het tuinatelier zijn zonder vooropgezet doel. Voor Halina heeft dit project verschillende lagen – het gaat niet zozeer over het beeld, als over de ontmoeting het verwonderen/ verbazen. “ Ik weet het niet” zegt Halina vaak als ik haar spreek in deze periode. Ik zelf was ook een van haar gasten.
“Het bleek ook moeilijk om mensen die ik ken in beeld vast te leggen. Dat is ook het dilemma van de beeldend kunstenaar – het vastleggen. Uit die ontmoetingen komen schetsen voort. Het zijn uiteindelijk portretten geworden” – zegt Halina. “De stad als de lijnen van mijn hand” is een citaat uit het boek De onzichtbare steden van Italo Calvino waarbij het gaat over imaginaire steden.
Bij Halina gaat het over de lijnen, letterlijk van het tekenen, van ruimtelijkheid en de nabijheid de lijnen van mijn hand – “ik heb jullie allemaal toegeëigend door jullie te tekenen” zegt ze. Zo heeft Halina de lerares die haar Nederlands leerde en zelf blind is getekend omgeven door trillingen.
Een portret van tweede moeder Cecilia was er al eerder en is door Halina mee genomen naar het tuinatelier. Cecilia, zelf op leeftijd, paste de jas die Halina in een ander project heeft gemaakt waarop een embryo is geborduurd en Cecilia, moeder van 4 kinderen, ervoer zo dat ze in contact was met leven en dood.
Het portret van man met kind is van een vriend van Halina’s zoon, puur getekend, ook in de compositie, wit in de diagonaal, haast paradijselijk.
Deze man met kind is een tegenhanger van de serie Only silence, waar Halina eerder mannen levensgroot tekende die kinderen redden uit gebombardeerde steden in Syrië. Vorig jaar getoond in een werfkelder bij UtrechtDownUnder.
Zo weeft Halina zelf lijnen in haar werk.
Dan is er Laila, een vriendin – haar gezicht heeft een klassieke uitstraling. Hier is ze omringd door Griekse hoofden. Koerdistan, een bevriende fotografe is nog niet af… Voor Thomas, de illustrator heeft Halina zijn poppetjes gebruikt die we allemaal kennen, waarmee Halina haar waardering voor hem uit. Anna is omgeven door films en rechts is het leeg, omdat het bij Anna en Halina in gesprekken gaat over minimaliseren.
Lydia wordt weergegeven als energie, verbinder van kunst in de stad.
Alex is aanwezig in verschillende schetsen, een oude vriend geliefd door Halina om zijn sterke uitspraken over kunst. Een oude geliefde die Halina na tientallen jaren weer zag in het tuinatelier is een collage geworden, met een gezicht wat bij het tekenen veel is aangeraakt.
Er waren ook mensen waar Halina nog niet aan toe was gekomen.
Gisteren appte Halina me: Robbie is ook getekend, in een brandende Notre Dame – je begrijpt, die oude dierbare architectuur paste in alle heftigheid onmiddellijk bij Robbie, tekste ze. En het past tegelijk ook bij Halina die tekent over wat haar ten diepste raakt.
Jullie hebben alles zojuist in het tuinatelier kunnen zien.
Voor Halina is dit project met bezoekers in het Tuinatelier heel waardevol gebleken. Ik citeer Halina – “Het leven heeft altijd te maken met anderen, jij bent zelf te kleingeestig, alles is veel ruimer”. In haar beelden heeft Halina de ontmoetingen vast gelegd met gevoel en liefde voor de mensen waar ze mee in contact is.
Daarmee creëert Halina nieuwe ruimtes.
Ik sluit af met een gedicht van een andere Poolse kunstenares Wislawa Szymborska.
Ik koos het gedicht Hier, omdat het gaat over niet-weten, maar ook over hier, dichtbij en over verwondering voor het alledaagse, over plekken waar je gesteld op raakt, en ze op jouw manier benoemen en over oorlogen en over ruimte.
Gedicht van
Wislawa Szymborska
HIER
Ik weet niet waar nog meer,
Maar hier op aarde is genoeg van alles.
Hier maakt men stoelen van verdriet,
Schaartjes, violen, tederheid, transistors,
Stuwdammen, grappen, kopjes.
Misschien dat elders van alles meer is,
Alleen ontbreken daar om bepaalde redenen schilderijen,
Kinescopen, noedels, tranendoekjes.
Hier is een overvloed aan plekken met omgeving.
Op sommige kun je bijzonder gesteld raken,
Ze op jouw manier benoemen
En behoeden voor het kwade.
Misschien zijn elders soortgelijke plekken,
Alleen vindt niemand die mooi.
Misschien als nergens anders of zelden ergens
Heb je hier een eigen romp,
En daarbij de nodige attributen
Om bij kinderen van anderen die van jezelf te voegen.
En verder handen, benen en een verbaasd hoofd.
Onwetendheid is hier aldoor in de weer,
Telt voortdurend iets, vergelijkt, meet,
Trekt daaruit conclusies en wortels.
Niets hier is blijvend,
Want voor eeuwig en altijd in de macht der elementen.
Maar zie – elementen raken snel vermoeid
En moeten soms lang rusten
Tot de volgende keer.
En ik weet wat je nog meer denkt.
Oorlogen, oorlogen,oorlogen.
Maar ook daartussen doen zich pauzes voor.
Geef acht- de mensen zijn slecht.
Plaats rust- de mensen zijn goed.
Op geef acht produceert men woestijnen.
Op plaats rust worden in het zweet des aanschijns huizen gebouwd
En raken snel bewoond.
Het leven op aarde is tamelijk goedkoop.
Voor dromen bijvoorbeeld betaal je geen cent.
Voor illusies- pas als je ze kwijt bent.
Voor het hebben van een lichaam –alleen met dat lichaam.
En alsof dat nog niet genoeg is
Draai je zonder kaartjes mee in een carrousel van planeten,
En samen met haar, zwart, in een storm van melkwegstelsels,
Door tijden zo duizelingwekkend,
Dat niets op aarde daar zelfs maar van trillen kan.
Want kijk maar eens goed:
De tafel staat waar hij stond,
Op de tafel ligt een briefje, zoals daar neergelegd,
Door het open raam een vleugje van enkel lucht,
En in de muren geen vervaarlijke spleten,
Waardoor je nergens heen zou kunnen waaien.
Vertaald
uit het Pools door Karol Lesman.
Gepubliceerd in 2009 ISBN 9789044515473
De Stad als de lijnen van mijn hand – Artist in residence project in het Tuinatelier van het K.F. Hein Fonds Utrecht, van 1 februari tot 30 april 2019
Tijdens deze periode van 3 maanden schouw ik met mijn
kunstenaarsoog terug op de jaren die ik in Utrecht heb gewoond. De stad
inspireert mij. Ik hou van zijn langzame transformaties en zijn lange historie.
Plotselinge spontaniteit en levendigheid maakt Utrecht uniek. Er lopen hier
prachtige mensen rond die ik door de jaren heen heb mogen leren kennen, die mij
dierbaar zijn en belangrijk voor mijn ontwikkeling. Ik neem nu de tijd om mijn
persoonlijke verbindingen en lijnen te volgen die ik met verschillende mensen
in de stad heb opgebouwd.
Ik nodig een aantal van hen uit om in het Tuinatelier met mij een uur door te
brengen. Deze actie gebeurt zonder een van tevoren bedachte agenda of invulling
en is al in zichzelf een vorm van kunst. Toch merk ik dat ieder bezoek mij
inspireert om er beeldend op te reageren.
Er ontstaan in het Tuinatelier schetsen, tekeningen en ontwerpen die
mogelijkheden bieden voor realisatie.
[Halina
Zalewska, 2019]
‘DEDICATED’ in galerie Sanaa met Halina Zalewska en Peter Koole
[tekst van George Knight, 2016]
Opening op
zondag 23 oktober om 15.00 uur met Edwin Jacobs. Te zien tot 26 november 2016.
Galerie Sanaa toont vaak werk van Afrikaanse kunstenaars, maar richt deze
keer de blik op Oost-Europa. Een bespreking.
Galerie
Sanaa toont in een dubbeltentoonstelling de scherpe blik van Halina
Zalewska en Peter Koole. Deze twee kunstenaars staan met hun werk
midden in de samenleving. Berthe Schoonman van Galerie Sanaa vindt het een
uitdaging om dit werk te laten zien. ‘Dedicated’ is de
titel. Die zegt veel tegelijk. Dat de kunstenaars toegewijd zijn aan hun werk
en aan het onderwerp van hun werk. Er verknocht of zelfs verkleefd mee zijn.
Want hun kunstenaarschap is een levenslange opdracht. De titel zegt ook dat de
personen die ze beschrijven toegewijd zijn aan hun leven of werk. En dat op hun
beurt beide kunstenaars samen met Schoonman hun werk opdragen aan iedereen die
er geinteresseerd in is.
Halina Zalewska (1956) werd in Polen geboren en woont nu
in Utrecht. Het IJzeren Gordijn sneed Oost-Europa nog af van het Westen. Toen
ze in 1980 aan de Rijksacademie in Amsterdam ging studeren wist ze eigenhandig
haar werkelijkheid te verschuiven. Maar deze fase liet ze niet definitief
achter. Want Zalewska put voor haar werk uit haar eigen leven. Die persoonlijke
klik is de voorwaarde die haar drijft. Geen kwestie van aansporing, maar van
bezieling. Dat het daar allemaal vandaan komt maakt zij aannemelijk.
Het verleden wekt ze op in beelden van Poolse
sleutelfiguren als Bruno Schulz. Maar ook familieleden. Haar vader is niet ver
weg. De geschiedenis zoals Zalewska die voor zich ziet is niet af. Zo loopt de
vernietiging van Warschau, 1944 over in de puinhopen van Aleppo, 2016. Leed kan
iedereen overkomen. De bevrijders van toen zijn de bevrijders van nu. Met als
gevolg de totale vernietiging. Zo onherstelbaar is de geschiedenis. Je kunt het
maar beter uittekenen voordat het voorgoed verdwijnt. Of weer van gedaante
verandert en zich ontworstelt aan de blik.
Tegenover hard staat zacht. Tegenover onrecht staat de
natuur die het leed overwoekert als de mens zich terugtrekt. Zalewska neemt een
voorschot op de uitkomst en projecteert wensen in haar tekeningen. De natuur
wordt zo een proefstuk van hoe het zou moeten zijn. Maar nooit is omdat de
werkelijkheid daar te hard voor is. Toch stelt zij het niet voor als een
droombeeld, want dat zou een overgave aan haar streven zijn. De uitkomst staat
vast als een blauwdruk voor wat komen moet. Maar de opgave is nog niet sluitend
omdat de weg erheen nog afgelegd moet worden. Dat is de vrijheid die Zalewska
voor zichzelf in haar tekeningen reserveert.
Zalewska is een bewaarplaats van beelden, voorvallen en
verhalen. Ze strijden er met elkaar om om als eerste op het papier te komen. In
een lijn of een arcering van potlood. In kleur of zwartwit. Die strijd leidt
tot combinaties die een geheel worden en de samenvoeging overstijgen. Waaraan
niets ontbreekt. Altijd is er plek voor een afdwaling of onvolkomenheid die
liefdevol opgenomen wordt. Alles lijkt inpasbaar, maar dat is natuurlijk niet
zo. Het moet wel uit de bron geput worden die Halina Zalewska is. En die haar
tekeningen diepte, gewicht en een bestemming geven die vertrek en aankomst
tegelijk zijn. Zo vallen leven en werk van de kunstenaar samen
Peter
Koole (1958) bekommert zich om mensenrechten. Zijn aandachtsgebieden zijn de
Balkan, Palestina, vluchtelingen en de Russische Federatie. In Galerie Sanaa
laat hij voor het eerst een serie van vijf schilderijen zien die commentaar
geeft op het bewind van de Russische president Putin. Journaliste Anna
Politkovskaya van de krant Novaya gazeta werd
in 2006 vermoord. Als verjaardagscadeau voor Putin. Op de 7de oktober. De krant
pakte in juli 2014 uit met de titel ‘Vergeef ons, Nederland’.
De MH17 was neergeschoten. Kort daarvoor waren er de Winterspelen van 2014 in
Sochi. Nederland stuurde een zware delegatie waarmee het uit de toon viel.
Tegen alle protesten in over de inperking van homorechten in de Russische
Federatie. Koning Willem-Alexander dronk een biertje met Putin. Over het lijk
van Politkovskaya heen. Er was vijf maanden later de MH17 voor nodig om de
Nederlandse regering tot inzicht te brengen dat verbroederen met het Kremlin
niet werkte.
Dat alles verbeeldt Koole in deze vijf schilderijen. Hij toont ook het zoeken
van Nederland naar zichzelf. Want hij is een in Rotterdam gevestigde
Nederlandse kunstenaar die bewust met zijn voeten in de samenleving staat waar
hij deel van uitmaakt. In een andere serie doet Koole verslag van het weglachen
van de duizenden doden van Screbrenica door Oranje Bavaria-meisjes. Naast de
MH17 is dat het andere recente trauma van Nederland. Ze juichen bij een
voetbalwedstrijd die Nederland verliest. Als droog en hard commentaar zet Koole
daar de Bosnische nabestaanden naast die in hetzelfde gebaar rouwen om hun
slachtoffers. Om hun verlies.
De
realistische stijl objectiveert en scherpt de gebeurtenis aan. Dat gebeurt
tegelijk. Het zijn twee tegengestelde bewegingen. Het resultaat doet denken aan
het vertigoshot uit de gelijknamige film van Alfred
Hitchcock. De camera rijdt naar achteren en de lens zoomt met dezelfde snelheid
in. Het object blijft voor de toeschouwer op dezelfde afstand. Het effect is
dat de achtergrond ineens patsboem de voorgrond overweldigt. In detail en
grootte. Opzet van die techniek is om een sterke emotionele schok teweeg te
brengen. In de film een verbeelding van de hoogtevrees van de hoofdpersoon.
Verbeeldt Peter Koole op een vergelijkbare manier ons wegkijken voor de
werkelijkheid? Het lijkt er sterk op.
Koole zet ons te kijk en wast onze ziel schoon. Of dat
beoogt hij. Om de kijkers niet compleet aan hun lot over te laten voegt hij
vaak woorden toe die richting geven. En onze geest voeden. Boete hoeven we niet
te doen, maar even goed nadenken over waar we mee bezig zijn roept zijn werk
wel op. Hij geeft commentaar op de wereld om ons bij de les te houden. Zonder
een pedagoog te worden die ons dwingend één richting opstuurt. Zijn werk
vertelt dat onderwerpen als misstanden, onrecht en oorlog een andere vorm van
wirwar zijn van wat wij zijn. In die kant van onszelf helpt Koole ons af te
laten dalen. Al is het maar voor even. Of we er een vervolg aan geven moeten we
zelf weten. Kijken, bewonderen, mijmeren, doordenken of de barricades
opstormen, het zit er allemaal in. Dat maakt het werk van Peter Koole uniek.
Halina Zalewska en Peter Koole blikken hun werkelijkheid
in. Het lijkt terloops te gebeuren, maar vraagt een half geleefd leven om zover
te komen. Hun bekwaamheid is onmiskenbaar aanwezig, maar dringt zich toch niet
voor het onderwerp. Daar passen deze toegewijde kunstenaars wel voor op. Het is
bijzonder dat Galerie Sanaa deze tentoonstelling presenteert. Ook gedurfd omdat
het voor fijnproevers is.
Foto 1: Berthe Schoonman, Halina Zalewska (zittend) en
Peter Koole (v.l.n.r.), 21 oktober 2016.
Foto
2: Halina Zalewska, detail van tekening van Warschau-deel van tweeluik ‘Twins’,
2016. Twee verwoeste steden: Warschau en Aleppo. Tijdens de tentoonstelling is Zalewska in de galerie aanwezig op
vrijdagmiddag vanaf 12.00 uur en tekent verder
aan de tekening ‘Twins’.
Foto 3: Peter Koole, ‘ Journalism, Novaya Gazeta’, 2014. Olieverf op doek.
Bij het portret van Bruno Schulz
[tekst Anna van Suchtelen, 2016]
Elke dag loop ik langs het atelier van Halina Zalewska
naar mijn atelier: wij delen samen een zeventiende-eeuws pand in de binnenstad
van Utrecht. Onder mijn ogen zie ik hoe zij met een potloodlijn structuren en
kleurvelden aanbrengt, en leven blaast in planten, mensen en dieren. Ik zie de
vacht van een beer, de veren van een uil op de schouder van Marie Curie, een
lelietje-van-dalen in de hand van Copernicus, en ik zie haar werken aan de
nieuwste tekening in de serie van beroemde Polen, het portret van
schrijver-kunstenaar Bruno Schulz. Ik volg Halina’s lijnen en ik begin Schulz
te lezen.
Ik lees over kamers die uitdijen, krimpen, en ineens verdwijnen, over levend
behang, over vogels die uit boeken vliegen, koetsen die uit zichzelf rijden,
een tuin die in een uithoek diepsomber wordt. Ik wandel door de
krokodillenstraat en langs de kaneelwinkels, en ik leer een wereld kennen
waarin alles broeit en gist, en neerslaat in magische figuren en kleuren. Het
levenloze heeft hier een ziel en het wonderlijke is dagelijkse kost. Die wereld
vind ik terug in het portret van Schulz, waarin allerlei elementen uit zijn
werk en leven terugkomen: boven Schulz’ hoofd vliegt dienstmeisje Adela,
felgekleurde planttentakels kruipen door een zwarte bodem, een labyrint zweeft
in het luchtruim, een piepkleine menora verstopt zich; en daar ligt hij,
doodgeschoten op straat in het getto, het bloed kleurt rood.
Met haar potlood als magisch wapen tekent Halina een ode, die voordat je het
weet zomaar ineens tot leven komt.
VERSCHOVEN WERKELIJKHEID
Centraal Museum Utrecht, Nieuw Utrecht Kamers
28 mei 2016 t/m 4 september 2016[tekst Edwin Jacobs, directeur Centraal Museum Utrecht]
De tekeningen van Halina Zalewska (Radzyń Podlaski, Polen
1956) laten haar vrije interpretatie zien van de werkelijkheid. Ze zijn een
verbeelding van haar binnenwereld, maar geven je alle ruimte om je persoonlijke
associaties te vormen. Elk mens heeft zijn eigen unieke waarneming van de
werkelijkheid, gebaseerd op ervaringen, verhalen en meningen.
Zalewska groeide op in Polen op een boerderij tussen de
bomen, planten, bloemen en dieren. Die vind je terug in haar tekeningen. Haar
wereld wordt bevolkt door mensen, dieren en soms ook sprookjesfiguren. Ze
bevinden zich in vreemde omgevingen die soms lijken op landschappen, maar toch
net anders zijn. De landschappen van Zalewska zijn meer verhalend of juist
abstract. Elke voorstelling laat zien dat de kunstenaar via fantasie een
realiteit aanstipt. Dat voel je. Het zijn eigenlijk dromen die flarden van
echte gebeurtenissen spiegelen. Je wordt als kijker op het verkeerde been
gezet. Je denkt aan sprookjes, maar het is evengoed een voorstelling van wat je
kent of jezelf wel eens hebt voorgesteld. Zoals kinderen zich iets voorstellen,
namelijk direct en zonder erbij na te denken.
Halina Zalewska over haar werk
“Ik noem deze expositie Verschoven Werkelijkheid omdat dit enkel gaat over mijn
interpretatie van de werkelijkheid. Ik neem aan dat iedere kijker van mijn
getekende wereld een ander beeld vormt, het anders gaat kleuren. Het werk wordt
bekeken vanuit een ander point of view en een andere inhoud of belang kan zich
aandienen. Wij leven allemaal in onze eigen werkelijkheid, die net een klein
beetje verschuift van die van de ander. Het gaat om de eigen, unieke waarneming
van de werkelijkheid.”
VERSCHOVEN WERKELIJKHEID
Centraal Museum Utrecht, Nieuw Utrecht Kamers[zaaltekst door Lou Vos]
Vanuit de fascinatie voor de microkosmos in het menselijke lichaam, de perfectie en chaos van de natuur, maakt Halina Zalewska (Radzyń Podlaski, 1956) haar werk. De kern van haar werk is het leggen van beeldende relaties tussen wetenschap, religie en filosofie. Zalewska groeide op in Polen, op een boerderij, tussen planten, bloemen, bomen en dieren. Deze wereld komt nog steeds terug in haar werk. De kijker stapt een wondere en merkwaardige wereld binnen, bevolkt met beeldschone schepselen en figuren. Door te strepen en lagen over elkaar te zetten mengt ze de potloodkleuren. Met oneindig veel geduld en toewijding tekent ze in weken tijd het vel vol. Alle streepjes bij elkaar vormen een bloem, een dier, een bos, een zee, een woestijn. Net als in de natuur alles is opgebouwd uit miljoenen deeltjes. De natuur heeft heel veel geduld, en Zalewska dus ook. Maar niet alles is liefelijk, of poëtisch, de moderne tijd loert om de hoek, er is nog een andere virtuele wereld die lonkt. De tegenstelling tussen het innerlijk en het uiterlijk, tussen lichaam en geest komt telkens terug in haar werk.
Tegendraads met textiel – Witteveen Visual Art Centre Amsterdam, groepsexpositie 14.05 – 12.06.2016
[tekst Alex de Vries voor Galerie Magazine, maart 2016
Een buitenkant en een oppervlak kent het werk van Halina
Zalewska in feite niet. Altijd kun je door haar tekeningen en sculpturen heen
kijken en achter de lijnen en vormen gaan. Van binnen komt iets naar buiten. De
innerlijke gesteldheid van haar werk kun je als een kledingstuk aantrekken.
Niet dat het je altijd gemakkelijk zit. Als Zalewska een tekening maakt, keert
ze haar bevindingen als een jas. In haar sculpturen zijn de wortels takken. Ze
staat in verbinding met de mythe die ooit een vanzelfsprekend feit was waarvan
we de betekenis niet meer weten. Wat zij verzint is werkelijkheid geweest of
gaat die nog worden.
[tekstfragment
Alex de Vries voor Mister Motley, mei 2016]
…“Het linnen hemd en de donkere kleding in de twee stofassemblages
van Halina Zalewska overspannen generaties, geschiedenis, cultuur, geografie en
haar persoonlijke betrokkenheid daarbij. Ze brengt de organen van het leven aan
de oppervlakte. Ze laat letterlijk zien wat ze op haar lever heeft. Hier klopt
het hart van de kunst zichtbaar voor iedereen.”
Halina Zalewska tekent Groen – openingswoord tentoonstelling Beeldschoon, Stedelijk Museum Vianen
[Tekst Lou Vos, juni 2014
‘Iedere keer is het ontdekken hoe de natuur zich mooier
maakt, zich vernieuwt’, zegt Halina achter het stuur van haar auto. We rijden
een kronkelend weggetje door een zomergroen bos, op weg naar het atelier.
In haar atelier bekijken we de grote tekeningen, enorme
vellen, met eindeloos geduld vol getekend, met potlood in intense kleuren. Ik
krijg onmiddellijk het gelukzalige gevoel terug van vroeger, wanneer je als
kind een nieuwe doos kleurpotloden kreeg, alle kleuren keurig op een rijtje in
de doos, met scherpe punten. Er was niets leuker dan ze iedere keer weer op
kleur leggen en alle kleuren uitproberen.
Door te strepen en te arceren en lagen over elkaar te
zetten mengt Halina de potloodkleuren. Met oneindig veel geduld en toewijding
tekent ze, in weken tijd, het vel vol. Bouwwerken zijn het eigenlijk, opgebouwd
uit streepjes. Alle streepjes bij elkaar vormen een bloem, een bos, een zee,
een woestijn. Net zoals in de natuur alles is opgebouwd uit miljoenen deeltjes.
‘De natuur heeft heel veel geduld’, zegt ze, ‘waarom zou ik dat dan niet
hebben’.
Wie de wereld van Halina Zalewska betreedt stapt een
wondere en merkwaardige wereld binnen, bevolkt met beeldschone schepselen en
figuren. Een sprookjesachtige tuin met kleurrijke bloemen en plantensoorten.
Een vibrerende organische wereld waarin alles zichtbaar en onzichtbaar met
elkaar verbonden is. Maar niet alles is lieflijk, of poëtisch, de moderne tijd
loert om de hoek, er is nog een andere wereld die lonkt, het meisje met de
mobiele telefoon lijkt zich niet bewust van deze mooie groene omgeving, de
‘virtuele wereld’ lonkt… En het meisje dat de vis liefdevol omarmt, lijkt te
vergeten dat de vis de zee nodig heeft.
Iemand vertelde mij onlangs dat ze bij een reis door het
binnenland van Spanje, verbaasd was bij de plotselinge aanblik van een boer die
middenin deze droge kale vlakte zijn akkertje stond te wieden. Hij had het
aangedurfd om in dit onontgonnen woeste land een tuintje te scheppen.
Ik moest denken aan de serie tekeningen ‘Desert’ van
Halina, waarin op merkwaardige wijze planten in potjes zorgvuldig middenin de
woestijn zijn geplaatst. ‘Iemand moet dat gedaan hebben’ zei Halina toen we
naar de tekening keken. Mij verbaasde het dat zij, die zelf de schepper is van
deze beelden, niet wist wie.
We rijden terug over het kronkelende weggetje door het
bos. We delen, in ons werk, de liefde voor de natuur die groots en alles
omringend is. Ze vertelt hoe ze opgroeide in Polen, op de boerderij, tussen
planten en bloemen en bomen en dieren. ‘Eigenlijk een sprookje’, zegt ze
lachend tegen mij. Haar wereld heeft ze zorgvuldig bewaard, water gegeven en
laten groeien, in kleurrijke beelden brengt ze deze opnieuw tot leven.
Iemand moet het gedaan hebben, in ieder geval Halina
zelf.
Ritselende tekeningen van Halina Zalewska
[tekst Alex de Vries, 6 juni 2011]
We lopen gewoon maar los rond, maar op een of andere
manier zijn we via allerlei onzichtbare draden verbonden met de wereld, de
geschiedenis, de natuur, de ruimte en de tijd. We hebben een levensloop die als
een spiraal om onszelf heen draait. Wat we ons herinneren is een vertekening
van wat we ooit hebben meegemaakt. Er overkomt ons iets wat in de manier waarop
we dat in de binnenwereld van ons hoofd een plaats geven, andere implicaties
veroorzaakt dan die er in werkelijkheid bestaan. De gegevens die we opslaan
veranderen voortdurend van betekenis, maar ook van vorm en uiterlijk.
De tekeningen van Halina Zalewska zijn een verbeelding
van die binnenwereld als een weergave van wat we in werkelijkheid ondergaan. Ze
laten zien dat verzinsels meer wortels in de realiteit hebben dan we geneigd
zijn aan te nemen. Als zij zich iets voorstelt dan treedt ze buiten zichzelf in
een tekening. Je kunt haar daar tegenkomen. Je loopt haar vrij letterlijk tegen
het lijf in het werk dat ze maakt. Ze staat achter een boom, of je trekt een
gordijn weg en je kijkt haar recht in het gezicht. Ze loopt achter je langs en
je voelt alleen de luchtverplaatsing die de massa van haar lichaam in de ruimte
veroorzaakt. Tekeningen van Halina Zalewska hebben een ritselende aanwezigheid.
Je hebt de neiging voortdurend achterom te kijken, of je niet iets hebt gemist.
Geen enkele reserve
Halina Zalewska heeft de manieren waarop ze zich uitdrukt
als kunstenaar nodig om te zijn wie ze is. Het is geen mogelijkheid om
uitdrukking te geven aan haar identiteit, maar een noodzakelijke voorwaarde om
zich te handhaven in het leven. Het is een natuurlijke behoefte die ze met alle
middelen die ze binnen haar bereik heeft in het kunstenaarschap verwezenlijkt.
Toch hebben al haar werken ook iets wezenloos, alsof ze zijn onttrokken aan
iets wat zich nergens mee verhoudt, hooguit met zichzelf. Daardoor
ontstaan mogelijkheden om de wereld te verbeelden als iets
onbestaanbaars. Het komt erop aan dat geloofwaardig te doen. Dat lukt Halina
Zalewska door geen enkele reserve aan de dag te leggen met betrekking tot wat
wel en niet kan. Altijd is er sprake van een organisme dat ze tot leven brengt.
Dode, betekenisloze materie sluit ze aan op de energiehuishouding die ze in
haar werk onderhoudt, waardoor het levenloze wordt geanimeerd. Het natuurlijke
en het kunstmatige hebben meer met elkaar gemeen dan we voor mogelijk houden.
In haar nieuwste werk maakt Halina Zalewska tekeningen
die zich presenteren als een coulissenlandschap, waar je doorheen kunt bewegen.
Vooral met je ogen, maar als je het niet gelooft, kun je ook je hand erin
steken om die ruimte, de leegheid en loosheid ervan, te ervaren, zoals de
ongelovige Thomas die zijn hand in de wonden van Jezus stak. Je voelt werkelijk
dat er iets niet is, dat er een opening is. Het is ruimtelijke energie. Daarmee
voeden de tekeningen van Halina Zalewska je voorstellingsvermogen. Nu kun je
bij alles wat is getekend bedenken dat je niet alleen naar de voorkant van het
papier kijkt, maar dat er ook iets achter zit. De driedimensionaliteit van haar
werk is een doorgrondelijke illusie; ze betekent de achterkant van het papier
niet, maar doordat ze de voorstellingen over elkaar heen laat vallen en
daartussen ruimte laat, ontstaat de gedachte dat je een gedroomde
situatie betreedt.
Alles in haar tekeningen is een bevestiging van het
menselijk onvermogen om te verklaren wat eraan het leven voorafgaat en wat er
op volgt. In feite heeft haar werk ook niets met begrippen als fantasie en
creativiteit te maken. Haar verbeelding is eerder onverhoeds en in die
hoedanigheid zo vanzelfsprekend dat je de overrompeling die je overkomt niet
alleen aanvaardt maar zelfs als onoverkomelijk ondergaat.
Deze tekeningen zijn een vorm van vervoering. Er is over
nagedacht, maar de totstandkoming ervan, alleen het tekenen zelf veroorzaakt
wat er te zien is. Het voornemen dat eraan ten grondslag ligt wordt met iedere
handeling die de uitvoering ervan vergt weer teniet gedaan en ontaardt in iets
anders.
Ondergaan wat je beleeft
Zo precies als de tekening is gemaakt, zo exact kun je
beschrijven wat erop te zien is. Toch schiet iedere beschrijving tekort. In het
tekenproces wordt iedere intentie ondergraven door de handeling waarmee
deze wordt geconcretiseerd. Alles wat je benoemt, wordt ontkend door wat je
eigenlijk ziet. Het bekijken van de tekeningen is daardoor niet zozeer benoemen
wat je ziet, maar ondergaan wat je beleeft. Je maakt dus geen statische
ontleding, geen visuele analyse van het waarneembare, maar bent overgeleverd
aan de wisselwerking die het werk met je aangaat. Dat gaat meer van de tekening
uit dan van jezelf. De relatie die ontstaat gaat vreemd genoeg vrijwel buiten
jezelf om. Je hebt zelfs de neiging die uit de weg te gaan, je ervan af te
keren, omdat wat je ziet niet in overeenstemming is met de voornemens die je
zelf hebt, altijd zoekend naar de bevestiging van het gekende.
De tekeningen van Halina Zalewska maken je deelgenoot van
het ongekende, waardoor er iets in je wordt aangesproken wat je liever niet
prijsgeeft: je bedenkingen, je reserves, je veronderstellingen, je vragen, je
onzekerheden, je vooringenomenheid. Dat Halina Zalewska dat in haar werk wel
doet, kun je nauwelijks bevatten. Ze doet dat namelijk op zo’n onbeschaamd
aantrekkelijke manier, dat je bijna gêne voelt voor de naïviteit en schoonheid
ervan en voor de sentimentaliteit en ontroering die je daardoor overvalt – in
de kunstbeleving zo’n beetje de meest verdachte kwalificaties die we kennen.
Het ontbreekt de tekeningen van Halina Zalewska volkomen aan cynisme. Ze zijn
zonder terughoudendheid voorstellen om te aanvaarden dat we meer zijn dan vlees
en bloed. Er zit licht, ruimte en tijd tussen. Die stoten elkaar af en trekken
elkaar aan.
Spreken in tongen
Voor Halina Zalewska
Als de boeken geen verklaring hebben voor wie je bent,
Als alle kennis niets bevestigt dan onwetendheid,
Dan ben je aangewezen op alle anderen die je kent,
En de onbekenden die je achterliet in vergetelheid.
Als je niet naar jezelf kijkt, heb je geen idee van je
aard.
Je haren zijn blauw en ontspringen aan je longen.
Je vertakt je en je bewaart het evenwicht met een staart.
Je wil dat je wordt verstaan, maar je spreekt in tongen.
Of
zijn je haren oranje, je ogen blauw en ben je unverfroren?
Heb je hart en ziel aan een ongekende technologie verloren?
Ben je aangewezen op een draadloos bestaan of op een stekker?
Als de kluwen snoeren zijn ontward, ontdek je je verwekker.
Je bent overal mee verbonden, er is geen weg terug.
Er rest alleen de vooruitgang, kijk maar achter je rug.
Alles wat je achterlaat verdwijnt zo snel als het licht
En wat nog komt, doemt uit het donker op in het zicht.
Hoe we ook ontaarden, we blijven ondergeschikt aan de natuur.
Niets is kunstmatig, onze biotoop beweegt tussen base en zuur.
Een brug tussen hemel en aarde
[tekst Robin de Wever voor TROUW – 25.01.10]
Een
klooster is museum Oud Soest al lang niet meer. En toch, vindt beeldend
kunstenares Halina Zalewska, gonst het gebouw weer van spiritualiteit.
Ontluisterend vond kunstenares Halina Zalewska ze, die
nonnenkamers op de zolder van het Soester museum. Een leven met enkel meditatie
en rust had haar heerlijk geleken. Je hoefde er niet bezorgd te zijn over
triviale zaken en tijd om op zoek te gaan naar ’het hogere’ was er in
overvloed. Dacht ze.
Want toen een medewerker van het museum haar vorig jaar
rondleidde, ontdekte Zalewska dat die voorstelling te romantisch was geweest.
„De nonnen leefden als moderne armen. In zo’n kamertje stond dan een bed, een
waterkan en een po. De muren waren kaal, afgezien van een simpele crucifix. Die
geestelijkheid, het contact met hemelse sferen – ik merkte er niets meer van.
Ik zag kale kamers en een hoop zelfopoffering, verder niets.”
Zalewska’s expositie ’Annunciation’ in museum Oud Soest
toont het kloosterleven – zoals het ooit was, maar vooral zoals de kunstenares
het graag zou zien. Had ze het kloosterleven te veel geromantiseerd?
Waarschijnlijk wel, zegt ze nu. „Maar dat gaf niet. Ik
besloot om het museum als decor voor mijn expositie te gebruiken. De
nonnenkamers mochten vertellen over het dagelijkse kloosterleven, terwijl mijn
speciaal voor de gelegenheid gemaakte kunstwerken steeds naar spirituele zaken
verwijzen.”
De van oorsprong Poolse Zalewska studeerde in 1980 cum
laude af aan de kunstopleiding Akademia Sztuk Pieknych in Warschau. In
Nederland haalde ze haar diploma aan de Rijksacademie en studeerde ze
wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht. Sinds 1993 exposeert ze regelmatig
door heel Nederland.
Ze ziet zichzelf niet als gelovige, zegt ze. „Meer als
spiritueel mens. Ik sta aan de zijlijn en zie dat iedereen wel eens iets
spiritueels meemaakt.” Het werk voor haar expositie in Oud Soest maakte ze op
uitnodiging van het museum.
De hallen van Oud Soest, het trappenhuis, de
nonnenkamers: allemaal zijn ze deze maand het toneel voor Zalewska’s creaties.
Het museum, dat van het einde van de negentiende eeuw tot halverwege de
twintigste eeuw als klooster fungeerde, is weer even volop wat het ooit was.
Aan de muren hangen tekeningen, in de gangen staan en
hangen maagdelijk witte vormen van textiel. In de kloosterkamers veegde ze het
stof weg en hing haar werk aan de muur. En de grote zaal, die doorgaans voor
exposities wordt gebruikt, liet ze links liggen. „Die stond met zijn vierkante
vormen en witte muren veel te ver van de kloosterwereld af. De gangen en kamers
vond ik veel interessanter.”
Met traditionele christelijke kunst – kruisen,
rozenkransen, iconen – hebben Zalewska’s 45 kunstwerken maar weinig van doen,
zegt ze. „Ik wilde religie vatten in algemene beelden. Religie en
spiritualiteit staan nooit op zichzelf. Als we ons proberen uit te strekken
naar ’hemelse sferen’, wat die ook mogen zijn, dan blijven we in de eerste
plaats altijd nog mens.”
De jas van aartsengel Gabriël, die bezoekers bij
binnenkomst tegenkomen, is daar zo’n typisch voorbeeld van. „Gabriël heb ik
bloemenzaad op zijn spierwitte jas gespeld”, zegt Zalewska. „Om maar te zeggen:
als hij aan iemand verschijnt, dan raakt dat vooral het aardse leven. Dan wordt
er een aards zaadje geplant. Als de hemel zich met ons bemoeit, dan heeft dat
vooral consequenties voor ons aardse leven.”
De witte pop in één van de nonnenkamers (’First Love’) is
ook een engel, vertelt Zalewska. „Maar door zijn opgeplakte organen is hij ook
mens. Ik geloof dat ieder mens onbevangen, als engel, geboren wordt. Naarmate
we langer op deze aarde rondlopen, veranderen we langzaam in een mens. Vandaar
die organen.” De engel raakte bij de bezoekers een gevoelige snaar. „Ik heb er
al mensen om zien huilen.”
Haar beelden zijn soms wat zweverig, geeft Zalewska toe.
„Maar zeg nou eerlijk: op transcendente sferen kún je toch ook geen etiket
plakken? Ik wil juist duidelijk maken dat onze woorden ontoereikend zijn.”
Niet dat haar werk een kritiek is op religies die wél een
duidelijk beeld menen te hebben van God, trouwens. „Iedereen moet zelf weten
wat hij gelooft. Maar zorg wel dat je de wereld niet uit het oog verliest.”
Kloosters, vindt Zalewska, zijn de brug van onze wereld
naar de hemel. „Ze staan op aarde, maar kloosterlingen houden zich er vooral
met spiritualiteit bezig.” Dat het meest typisch religieuze gedeelte van de
expositie – de nonnenkamers – zich in de nok van het gebouw bevindt, beschouwt
Zalewska als mooie symboliek. „Je loopt als het ware naar de hogere sferen.”
Hier en daar oogt het klooster ’religieuzer’ dan ooit
tevoren. „Ik weet het: helemaal eerlijk is dat natuurlijk niet. Doorgaans is
een klooster natuurlijk erg sober. Ik wilde de verbondenheid met de hemelse
sferen in het klooster zozeer benadrukken, dat het gebouw nu overladen is door
religieuze symbolen. Kijk, wil ik zeggen, dít is nu waar spiritualiteit vroeger
zo intens werd beleefd.”
Annunciation
[tekst Felicia Dekkers, Bureau Beeldzin, 2009]
Hebt u omhoog gekeken toen u binnen kwam? Wat zag u: een
jas… in de lucht; iets dat aan kwam zweven… Gabriël, engel is de naam: het
woord zelf is boodschap… of toch niet?
Eerder is het een mantel, waaraan zakjes zaad hangen: het zaad van deze herfst
verzameld door Halina. Leven dat komt, dat aangekondigd wordt.
Dat is het spanningsveld van deze tentoonstelling van
Halina Zalewska. Hij heet Annunciatie, Aankondiging. Maar van wat? Iets
geestelijks ongetwijfeld maar de kunstenares beseft dat ze alleen haar wol,
haar zaden, het lichaam, de vogels, haar hersencellen, kortom de materie
voorhanden heeft om dat ‘geestelijke’ aan te duiden en vorm te geven. Kunst:
een verwijzing met louter aardse en concrete middelen.
Het woord Annunciatie maakt deel uit van het
geloofsverhaal en van de geloofservaring. In deze tijd en ook hier staat dit
woord apart, heeft haar eigen werking: wat kondigt zich aan zonder direct een
boodschap te zijn van een geloofsverhaal. De filosoof Lyotard bestreed dat er
één groot verhaal was, hij was daar zelfs bang voor aangezien een groot verhaal
vervat in één denksysteem in zijn twintigste eeuw tot moord en doodslag leidde.
Lyotard spreekt over: ‘iets gebeurt’, over ‘nu’-momenten, over de trouvaille.
Misschien kun je dat omschrijven als een geschenk dat zich als een gebeuren
aandient. Een gebeuren dat de toeschouwer brengt van het zichtbare naar het
niet-zichtbare, het louter ervaarbare. En aan zo’n ervaring – iets gebeurt –
valt troost te ontlenen. Zijn mensen niet op zoek naar een plek om even te
zijn, een plek om opgetild te worden, bij name genoemd en gezien: een
nu-moment. Wij zeggen op zo’n moment: ‘Het was of al mijn zintuigen op scherp
stonden’ of ‘De tijd stond even stil.’
De werken van Halina zoeken naar zo’n moment: een met
potlood getekend zelfportret met op de voorgrond een geborduurde engel met de
handen open naar voren. Het is materie, maar toch… Een hemd geborduurd met de
chromosomen x en y, in aanleg vrouw en man.. De tekening Eerste liefde: handen
als een lang verhaal. Hier in deze oude ruimtes van Museum Oud-Soest krijgen
haar werken nog meer betekenis. De kloostercellen bijvoorbeeld, helemaal boven
in het gebouw, zijn zichzelf maar hebben ook aan betekenissen gewonnen.
In cel een hangen vanouds de kruisen aan de wand maar nu
gecombineerd met een werk van Halina: First love. Als wil er gezegd worden:
liefde voor het leven moet je ontwikkelen door alles heen.
In cel twee hangt een jas met levens, kleine stoffen babyfiguren in allerlei
maten tot jas aaneen genaaid: het lijkt een dans van leven, een levensdans. Het
leven gaat door, vermenigvuldigt zich, ook in die kloostercel.
In cel drie een oorspronkelijk klein houten bed met daarop het witlinnen hemd
van haar grootmoeder en een zelfportret met witte lelie. Verwijzingen naar het
pure leven van vroeger, van nu?
Misschien zijn er nog andere betekenissen, kijkt u maar!
Als je stil staat, ontvankelijk in dat nu, kan het zo maar zijn: iets gebeurt
met de stoffen, de borduursels, de verf, de geknipte tekeningen, de jassen, de
engelfiguren.
Iets gebeurt: het zaait zich uit, het ritselt, verspreidt zich, een
aankondiging van leven.
Iets gebeurt: in liefde voor dat leven, want dat is al wat wij geschonken
kregen, dat lieve leven.
De verdieping, de zin daarin kan zo maar gebeuren, als je ziet wat er te zien
is…
En wie weet, wat er nog meer gebeurt? Want als we weggaan lopen we weer onder
Gabriël door, met haar zaden voor nieuw leven…
Iets gebeurt.
Drs. Felicia Dekkers
www.beeldzin.nl
____________________________________________________________________________________________________
Het menselijk lichaam door andere ogen – bij project ‘Corpus’, een onderdeel van de tentoonstelling ‘Bodybeeld’ in het Universiteitsmuseum Utrecht
[tekst Karen Duking, 2006]
Met een sterke maag is het goed te doen, maar anders is
het toch wel even slikken bij de zeldzame negentiende-eeuwse wasmodellen van
Petrus Koning. Alles wordt open en bloot getoond op de tentoonstelling
Bodybeeld, het menselijk lichaam ontleed in het Universiteitsmuseum in Utrecht:
de doorsnede van een arm, hersenen, een torso van een man, een vrouwenhoofd. In
bloederig rood zijn armspieren, oogbollen en hersenkwabben tot in detail in was
vormgegeven.
De wasmodellen zijn afkomstig uit de collectie van Museum Bleulandinum in het
Universitair Medisch Centrum te Utrecht en zijn onlangs gerestaureerd. Petrus
Koning (1787-1834) trad op dertienjarige leeftijd in dienst van professor Jan
Bleuland, een befaamd medicus, hoogleraar geneeskunde, humane en vergelijkende
anatomie en fysiologie en verloskunde. Bleuland zag bij Koning een ‘grooten
aanleg voor een vak waartoe eene eigene handigheid wordt vereischt’. Hij
onderwees hem in anatomie en geneeskunde en Koning bracht het tot voorsnijder
(prosector), waarbij hij als een ware kunstenaar anatomische ontledingen
demonstreerde aan medische studenten.
Naast de zeldzame wasmodellen zijn verschillende anatomieatlassen,
expansiemodellen, preparaten, snijinstrumenten en collegeplaten met
afbeeldingen van diverse organen te zien, maar ook werk van hedendaagse
kunstenaars die hun eigen visie geven op het menselijk lichaam. Tijdens de
tentoonstelling Bodybeeld, die bijna een jaar in beslag neemt, komt het werk
van Lisette Verkerk, Helmie van de Riet, Erik van Beek, Liesbeth Touw, Carolein
Smit en Jan Kerkhof voorbij. Vanaf 16 januari 2007 is het de beurt aan Halina
Zalewska.
Het werk van Halina Zalewska gaat over ‘de begrenzingen
van het fysieke, maar tegelijkertijd ook over de onbeschrijfelijke grote
intelligentie van het leven. De kern van haar werk is het leggen van beeldende
relaties tussen wetenschap, religie en filosofie.’1 Haar fascinatie voor de
microkosmos in het menselijke lichaam, de perfectie en chaos van de natuur
speelt een belangrijke rol in het werk van de Pools-Nederlandse kunstenares.
Halina Zalewska werkt met de meest uiteenlopende materialen. Begonnen als
beeldhouwer stapte ze midden jaren tachtig over op potloodtekeningen, daarna
volgden schilderijen, grafiek en objecten en sinds drie jaar gebruikt ze ook
borduursels en textiel. Op de tentoonstelling Bodybeeld toont de kunstenares
onder meer foto’s, een haar tot dan toe onbekend medium. De foto’s fungeren als
puur registratiemiddel en maken deel uit van geborduurde objecten, zoals
Wonderdoener en Secret section. Voor Wonderdoener gebruikte Zalewska een
dierbare jas die haar moeder zelf had genaaid toen zij de eerste keer zwanger
was. Ze heeft de jas tijdens vijf zwangerschappen gedragen. Halina Zalewska
borduurde er een baby op en vroeg een aantal vrouwen om de jas aan te trekken,
zoals een oudere vrouw die lang geleden kinderen heeft gebaard, een
hoogzwangere vrouw, en een vrouw die geen kinderen wil. ‘Door middel van
fotografie leg ik de eerste reactie vast. Opeens maakt de jas deel uit van zo’n
vrouw en komt bijvoorbeeld het verlangen boven om een kind te hebben. Het roept
herinneringen en diepgaande gevoelens op die je in je ziel, in je kern, raken.’
De objecten die Zalewska toont tijdens Bodybeeld zijn niet statisch, omdat door
het aantrekken van Wonderdoener en het opzetten van Secret section een extra
betekenislaag ontstaat. In ongedragen toestand ziet Secret section eruit als
een lap vlees van de slagerij. Maar zodra iemand de ‘hoed’ met de daarop
geborduurde hersenen opzet, gaat het leven en krijgt het telkens een andere
betekenis door de drager van het object. Datzelfde is het geval met een
colbertjasje waar spieren op zijn geborduurd. Op de foto’s staan krachtige
jonge mannen, die zich blootgeven zodra ze het jasje aantrekken. Zodra ze meer
spieren hebben groeien de mannen zichtbaar en nemen vol bravoure een stoere
houding aan. Ondanks de bescherming van ‘een spierenharnas’ laten de gefotografeerde
‘modellen’ een mengeling van jeugdige trots en kwetsbaarheid zien. Die
tegenstelling tussen het innerlijk en het uiterlijk, tussen het lichaam en
geest komt telkens terug in Zalewska’s werk. Evenals haar ambigue houding ten
opzichte van het menselijk lichaam. ‘Het brein is bijvoorbeeld een geweldige
machine die het hele lichaam bestuurt, maar het is tegelijkertijd een
afschuwelijk stuk vlees’, vindt Halina Zalewska.
In haar serie Hemellichamen – eveneens te zien op de tentoonstelling Bodybeeld
– verwerkte Zalewska oude lakens die haar oma zelf geweven had van het vlas in
haar tuin en waar haar ouders jarenlang onder geslapen hadden. Deze
persoonlijke inhoud en de onbenulligheid van de techniek combineert ze met
universele thema’s die de tegenstelling met wetenschap en anatomie versterken.
Naast de foto’s, objecten en hemellichamen komt de serie Corpus aan bod.
Hierbij heeft Zalewska het menselijk lichaam tot het minimale gereduceerd. Zo
bestaat Corpus 2, een uit wit laken geknipt vrouwenlichaam afgebakend met rood
garen, slechts uit contouren. Bij Corpus 1, een zwarte kimono met daarop
geborduurde organen in verschillende kleuren, ontbreekt het hoofd, de handen en
voeten. Desondanks kan de beschouwer het lichaam moeiteloos in gedachten ‘af’
maken tot een compleet lijf. Halina Zalewska: ‘Ik streef naar het ultieme lege
lichaam en onderzoek hoever je kunt gaan met het weglaten van elementen. De
behoefte om het leeg te maken overheerst. Ondanks de eenvoud ervan ontbreekt er
niets.’
Karen Duking, kunsthistorica en journaliste
artikel in Nobelmagazine – beeldende kunst in Utrecht , 2006/4
_____________________________________________________________________________________________
Hemellichaam
[tekst Chris Maas, voorzitter kunstcommissie RIVM,
2006]
In
Van Dale Hedendaags Nederlands treffen we, behalve “hemellichaam” 21 woorden
die beginnen met “hemel-“. Naar mijn gevoel gebruiken we deze woorden vandaag
de dag niet zo vaak. Er zijn weliswaar, net als het geval is met het woord
“hemellichaam”, gebruikswoorden bij uit astronomie. Maar dat vakgebied ligt, in
ieder geval voor de meeste RIVM-ers, wat verder weg van onze dagelijkse
bezigheden. De overige woorden die met “hemel-“ beginnen zijn vaak dichterlijk,
of archaïsch, of tamelijk exclusief verbonden aan levensbeschouwing. Halina
Zalewska koos er voor het koele natuurwetenschappelijke woord “hemellichaam” in
een ander (hemels?) daglicht te zetten, door een verband met menselijk lichaam
te suggereren. In haar werk is dat ineens heel tastbaar en vanzelfsprekend. Daarmee
treffen we ons langs kunstzinnige weg aan op een kruispunt tussen de wetten van
Kepler en de breekbaarheid en de schoonheid van het menselijk lichaam. Ergens
daar bevinden zich ook de vakgebieden en de beleidsterreinen van
volksgezondheid en milieu. Het is een voorrecht hier, dankzij het werk van
Halina Zalewska, vanuit een heel ander perspectief naar te mogen kijken.
_____________________________________________________________________________________________
Halina Zalewska verwondert zicht over de perfectie én de chaos van de natuur en over de microkosmos van de mens.
[tekst Felicia Dekkers, Bureau Beeldzin, 2006][tekst Felicia Dekkers, Bureau Beeldzin, 2006]
Je
vind in Halina’s werk twee lijnen terug: haar interesse voor het grote weten
over het leven dat haar steeds op onderzoek doet uitgaan: een voortdurend
zoekproces naar wat filosofie, wetenschap en wat oude culturen haar te leren
hebben. Zij ziet het als haar taak en mogelijkheid als kunstenaar om daartussen
in alle vrijheid relaties te leggen, om over de scheidingslijnen heen te
kijken. En via haar kunst laat zij andere mensen iets van haar inzichten, haar
kijk op de wereld zien. Daarnaast is haar kritische belangstelling voor wat
zich afspeelt in de maatschappelijke verhoudingen van vandaag de dag, voor
milieu en mens. Haar laatste werk bestaat uit fijnmazige potloodtekeningen in
zwart-wit. Ze zijn 1,80 bij 1,22 meter en dragen titels als The first love, The first blame, The first war: de
dingen in je leven die je eerste keer meemaakt n die enorme indruk maken. En
iedere keer als je iets tegenkomt, dat je aangrijpt, is dat de eerste keer.
Grote lijnen en versterkt perspectief geven haar al werkend het gevoel te
beeldhouwen met haar potlood.
Op
de tekening met de titel The first war zie
je een oude clown (is het een vrouw, is het een man?) staan, die heel het leven
en alle wijsheid met zich mee draagt. Hij kijkt met een milde blik de figuur
tegenover hem aan. Want tegenover hem staat een jonge vrouw die alles nog moet
ontdekken en uitvechten. Het eerste wat opvalt is haar hand, vel van gebaar en
groot op de voorgrond getekend. Ze houdt jou als toeschouwer tegen: “Sta stil,
sta stil bij het leven, opdat je in alle stilte kunt groeien”. En je blik richt
zich als vanzelf naar beneden: tussen de vrouw en de oude man in; aan hun
voeten, is een plant getekend die open bloeit. Als je de arm van de vrouw naar
boven volgt, kom je vanzelf bij haar andere hand, heel klein in de verte. Die
wijst naar een vierkant (een beeldscherm?) waarop de drukte en snelheid van het
stadsleven te zien zijn. De natuur tegenover de versnelling: stad en internet.
De stilte tegenover de herrie en tomeloosheid. Aandacht tegenover chaos.
Grenzen verkennen blijft spannend
[tekst Miriam Metzler, voor RIVM, 2006]
Halina Zalewska is sinds haar viertiende bezig met kunst.
Inmiddels is het voor haar een manier van leven geworden. ‘Nu kan ik zeggen dat
het allemaal duidelijk is waarom ik al zo jong interesse had in kunst,
wetenschap, filosofie en religie. Toen ik begon aan een kunstopleiding, was het
gewoon iets wat ik moest doen. De periode die volgde was intensief maar alles
viel op z’n plek. Het bevredigde mijn nieuwsgierigheid naar antwoorden op
levensvragen als: hoe ver reikt wetenschap en waar begint of eindigt
spiritualiteit?’ Vijf jaar later werd Zalewska toegelaten op de kunstacademie
in Warschau. Daar ontmoete ze haar grote inspiratiebron, professor
Jarnuszkiewicz.
‘De wijze waarop hij tegen kunst aankeek en zijn kennis van actuele beeldende
kunst in West-Europa en Verenigde Staten, stimuleerden mij om – in het toen nog
socialistische Polen – vanuit eigen idealen met kunst bezig te zijn’.
Oude
culturen
In 1980 vertrok Halina Zalewska naar Nederland. Op de
Rijksacademie in Amsterdam vervolgde ze haar studie beeldhouwen. Ze werkte toen
met zware materialen – klei, hout, brons, beton, gips. Na deze ruimtelijke
periode stapte ze – noodgedwongen door een zwangerschap – over op plat werk en
legde zich toe op kleurpotlood. Zalewska probeert dan steeds meer te verbeelden
wat de mens beweegt in zijn bestaan, hoe zijn psyche in elkaar zit. Om die
intelligentie van de mens en van de schepping beter te begrijpen, bestudeerde
ze oude culturen, filosofie en wetenschappelijke tekeningen en kunt van de
primitieven uit de vijftiende en zestiende eeuw. ‘De uit de Renaissance is voor
mij trouwens altijd belangrijk geweest. Voor het ‘Isenheimer Altaar’ van
Matthias Grünewald rijd ik tijdens de vakantie graag een blokje om naar het
Franse Colmar, waar het kunstwerk te zien is.
Spannend
Op haar werk raakt Halina Zalewska nooit uitgekeken. ‘Het
blijft spannend de grenzen te verkennen. Het is een voortdurende zoektocht.
Steeds besluiten nemen, steeds afwegen hoe je verder gaat. Dat lukt de ene keer
beter dan de andere. Maar ik heb het gevoel steeds dichter bij de antwoorden op
mijn vragen te komen’. Het maakt haar niet uit hoeveel tijd dat kost. ‘Tijd is
relatief. Zo was ik met de tekeningen voor Hemellichaam maanden bezig. Wat me
hierbij inspireerde? Be begrenzingen van het fysieke, maar tegelijk ook de
onbeschrijflijk grote intelligentie van het leven’.
Spiegeling van het zijn
[Tekst Monique Groot, kunsthistorica en journaliste, 2002
Halina Zalewska als meisje. Een foto uit het verleden tegenover haar portret uit het heden. Een spiegeling van hetzelfde wezen gegroeid door de tijd.
In het heden weerspiegelt zich het verleden. In het zelfportret van vandaag klinkt de liefde uit haar jeugd voor de aarde, voor de dieren, voor de planten, klinken stemmen uit een vervlogen tijd.
In de loop van levensjaren groeide verwondering over
eeuwen zoeken naar wijsheid, in west en oost. Wijsheid, idealen en de
intelligentie van beschaving, het vuur van het bestaan. Het klinkt door in de
stilte waarin het dagelijkse leven wordt geweven. Het grijze potloodweefsel van
dagelijkse beslommeringen en kleine doelen is gebonden aan de wetten van de
aarde. Tussen de fijne, grijze lijnen door blikkert het vuur.
Het zoeken naar vuur, naar de diepere lagen van het
bestaan geeft het grijze weefsel kleur. Het potloodweefsel hult zich soms in de
gedaante van een plattegrond en soms van een doolhof. Zekerheden worden
twijfels. In de wirwar van gedachten moet van tijd tot tijd gezocht worden naar
de eenvoud die de kern vormt.
De spiegeling van een eerlijke, geduldige zoektocht. De weergave
kan uitgerold worden. Een rol met vurige vuren en met tere grijsweefsels, een
rol met beelden van onderzoek naar wijsheid en een rol met verheven gewelven.
Ontstaan tussen de dagelijkse bezigheden door. Ze groeien door de tijd en
verbeelden steeds dezelfde zoektocht, die soms nieuw lijkt.
Er ontstaan honderd zelfportretten. Elk portret toont een
deel ven haar wezen. Het onderzoek naar het eigen zijn is betrokken in het
onderzoek naar het totale zijn. Het is deel van het ondeelbare geheel. De
verbondenheid uit zich in een gevoel van liefde voor het andere en de ander ,
in een zoektocht naar schoonheid.
Geen spiegeling van het naakte bestaan. Spiegeling van
diepere bestaanslagen. Spiegeling van het zijn.